Sacrificados no altar das finanzas

Nos últimos tempos é tan trepidante o ritmo das noticias económicas catastróficas que resulta difícil non perder a perspectiva da secuencia que van describindo os feitos, esquecendo onde residían as causas e esquecendo tamén as medidas que foron adoptadas, as razóns dos que denunciaban o seu previsible fracaso, os motivos polos que a pesar de todo se adoptaron e como acabaron efectivamente en fracaso real. Do mesmo xeito pérdense no barullo todas aquelas medidas anunciadas pero que, sen que se diga e se explique por que, acaban non aplicándose nunca (control dos paraísos fiscais, control dos movementos especulativos dos fondos, das posicións curtas e en descuberto, das remuneracións dos directivos, etc., etc.). Europa, a cámara lenta, escenifica o fracaso catastrófico dun proxecto urdido sobre molde neoliberal; a lentitude da secuencia permite vivir con dramatismo e tensión cada paso, sancionado con roldas de prensa dunha Merkel e un Sarkozy que decidiron erixirse no comité central da eurozona ou... da grande banca e fondos da eurozona e, particularmente, da súa. Cada día que nos anuncian a bancarrota definitiva de Grecia é un día máis en que se nos escamotea a referencia á causa real e verdadeira da crise da débeda que non é outra que a burbulla de débeda acumulada durante anos por unhas finanzas especulativas así como por ter construído un euro e un Banco Central Europeo á medida das necesidades desa banca e non dos países da área euro, nin dos seus cidadáns, nin tan sequera do seu tecido produtivo.

Esa avalancha continua de información catastrófica crea un grande desconcerto, incerteza e inseguridade na cidadanía e prepáranos para aceptarmos calquera tipo de medidas supostamente dirixidas a apagar as fogueiras máis perigosas –fogueiras acesas por outras erradas medidas previas–. Predisposición que é habelenciosamente administrada e guiada polos centros de creación de opinión e polos medios que a difunden, en cuxa homoxeneidade podemos intuír a existencia dunha man común, que se revela en toda a súa crueza cando chequeamos a estrutura da propiedade dos grandes grupos mediaticos. Ao longo destes catro anos de crise o capital financeiro puxo a proba a súa capacidade para converterse no centro de atención da catástrofe e presentarse como vítima para socorrer, sen a que a sobrevivencia do resto do sistema económico estaría seriamente ameazada. Esa está a ser a vía real para conseguir atraer todos os coidados e facerse merecente dos maiores sacrificios dos gobernos e da sociedade no seu conxunto. Os millóns de parados están fóra do foco –só utilizados como argumento para recortar dereitos aos aínda ocupados–, como o están tamén os centos de miles de pequenas empresas e autónomos que pecharon as portas ou que non teñen apenas movemento económico como consecuencia do estrangulamento do crédito ao sector produtivo e o colapso da demanda. Parece que todos estamos obrigados a entender e asumir que todo iso pode e debe ser sacrificado en prol da salvación da grande banca e do réxime que lles permite a ela e aos grandes fondos especulativos seguir operando con liberdade.

Pero, para non perder o fío e o norte, convén botar a vista atrás e coller perspectiva.

Hai algunhas constatacións case obvias que, aínda así, é preciso recordar. Levamos xa catro anos envoltos nunha profunda crise e todo apunta a un prolongamento dela. Non hai recuperación, nin agora nin á vista. E iso significa algo tan claro como que fracasaron as medidas adoptadas no marco do G20, da UE e do Estado español. A pesar diso, o establishmen que pilota o deseño das políticas e os seus infinitos e capilares creadores de opinión aínda non aceptan o seu fracaso e non renuncian á imposición do seu programa de radicalización neoliberal. Como evidencia o programa do PP. As medidas adoptadas ao longo destes anos polos gobernos, nomeadamente os europeos e americano, trataron –e tratan aínda– de preservar por todos os medios a configuración esencial do modelo neoliberal, o que impide introducir os cambios necesarios para recuperar e reorientar a actividade económica. Para aquela poboación medianamente informada é bastante claro que esa contumacia neoliberal non é o resultado da ausencia de alternativas senón da submisión dos gobernantes destes países aos ditados das finanzas, que fan uso de todo o seu poder económico, político e mediático para evitar calquera tentativa de trocar o patrón de distribución da renda que foran configurando ao longo dos últimos trinta anos e que tantos privilexios lles reporta.

A folla de ruta da radicalización neoliberal asenta sobre uns argumentos lexitimadores absolutamente insostíbeis: disque o problema é que vivimos durante moitos anos por riba das nosas posibilidades e, en consecuencia, todo pasa por un choque de austeridade en todos os eidos –no privado e no público– exceptuando, iso si, o sector financeiro, cuxo “recebo” debe ser a prioridade de todos, e o gasto militar.

A realidade foi ben diferente e por iso cómpre volver unha e outra vez sobre o diagnóstico da crise, sobre as súas causas, para que non nos dean gato por lebre. A crise financeira –co estoupido dunha monumental burbulla de débeda– foi poñendo ao descuberto a radical inconsistencia dun modelo social cada vez máis desigual.

Efectivamente, a raiz do problema actual arranca da estratexia seguida polos neoliberais desde fins dos anos setenta/oitenta para prolongar un modelo de capitalismo que se volverá incapaz de garantir ao mesmo tempo progreso sostido do benestar e taxas de beneficio altas para o capital. O recurso aos instrumentos financeiros de débeda pretendían enmascarar esa contradición, cubrindo con diñeiro ficticio os crecentes desaxustes. Segundo os dados do FMI, á altura de 2007 o valor dos activos financeiros derivados chegaba a representar 4,5 veces o PIB no caso dos Estados Unidos, 5,5 veces no caso de Xapón e 5,7 veces no caso da UE (no Estado español algo por debaixo da media e no Reino Unido, Francia e Irlanda moito por riba da media). Só os títulos de débeda privada e pública pasaron de supoñer 1,5 veces o PIB USA en 1980 a supoñer 3,5 veces en 2008. No caso do Estado español as cifras son parecidas para ese mesmo ano (a privada –bancos, empresas e familias– triplicaba o PIB e pública non superaba nese ano o 0,54 veces PIB). Segundo o McKinsey Global Institute a suma dos activos financeiros derivados e non derivados globais pasou de representar 1,7 veces o PIB mundial en 1980 a representar 14 veces en 2007. Ese diñeiro ficticio crecente permitía xerar unha corrente de rendas e beneficios cada vez máis elevados para os negocios financeiros de todo tipo ao tempo que creaba unha aparente capacidade de compra para unha poboación asalariada á que se lle impoñían fortes medidas de contención salarial. Por iso a crecente burbulla de débeda que se empezou a inflar nos anos setenta e que acadou o seu paroxismo a partir da segunda metade dos noventa foi un instrumento clave para construír un modelo de sociedade cada vez máis desigual sen que os perdedores dese proceso percibisen claramente o empobrecemento real relativo a que estaban sendo sometidos. A débeda foi panca e anestésico ao mesmo tempo; panca para potenciar a velocidade da transferencia de rendas cara aos ricos e anestésico para crear a ilusión ficticia de benestar para boa parte da sociedade.

O estoupido desa burbulla acaba poñendo ao descuberto ese proceso longamente enmascarado e a tentativa das finanzas rendistas de preservar as súas posicións por todos os medios acaba convertendo a crise nunha profunda crise social e tamén política. É unha crise social porque detrás da crise financeira emerxe a crise das desigualdades que estaba disimulada e é política porque o Estado e os gobernos –e polo tanto os partidos do sistema– son utilizados con obscenidade para endosarlle ao conxunto da sociedade en forma de débeda pública toda a bóla de débeda que se fora acumulando nos balances das empresas e das institucións financeiras ao longo de todos eses anos.

Os gobernos, no canto de obrigar o sistema financeiro a facerse cargo desa débeda enorme que acumularon nos seus balances, aceptaron trasladarlle ao sector público unha parte desa débeda. E, a continuación, no canto de amortecer esa débeda pública mediante impostos aos ricos, optan por pedirlles ese diñeiro prestado a eses mesmos ricos, pagándolles uns altos xuros -altas rendas- que satisfán a súa ambición de rendibilidade, á custa de espremer até o extremo a maioría da sociedade. Así é como se engorda o problema da débeda pública que acaba poñendo contra as cordas as economías periféricas da área euro e finalmente a eurozona no seu conxunto.

Máis aínda, a crise e as medidas adoptadas polos gobernos, os reguladores e os bancos centrais han servir para que a grande banca varra a mediana e se concentre aínda máis. Isto é o que estamos vendo diante dos nosos ollos no Estado español, nos Estados Unidos e en todos aqueles países entregados a ese frenesí. Aproveitando a ameaza de ser “demasiado grande para caer” conseguen o amparo dos gobernos –con inxección de recursos públicos, avais e garantías–, dos bancos centrais –que emiten moeda ao ritmo das súas particulares necesidades–, dos reguladores –que van impoñendo as regras que garanten a súa supervivencia ao tempo que forzan os pequenos, medianos e caixas a aceptaren ser absorbidos. A ameaza de seren “demasiado grandes para caer” acaba sendo a súa artificiosa e ficticia fortaleza, que utilizan como panca para demandar protección e impulsar un proceso de concentración financeira aínda máis perigosa e disfuncional para a economía produtiva.

As altas finanzas impoñen a súa opción por políticas monetarias agresivamente expansivas (a Reserva Federal triplicou o volume de dólares coas QE1 e QE2 e o BCE algo menos), que utilizan para soster o negocio especulativo global e, ao tempo, presionan para manter un réxime mundial de total liberalización de fluxos financeiros e de mercadorías que impide reconsiderar as políticas comerciais da OMC, onde reside a clave para frear as consecuencias devastadoras da progresiva desindustrialización. Porque, en definitiva, a deslocalización industrial e produtiva –coa caída do emprego e da demanda interna– é a consecuencia da presión combinada das finanzas sobre a economía produtiva e da agresiva competencia internacional impulsada por esa liberalización comercial. E diso haberá que falar algún día. Porque para países como Grecia, Portugal ou España o verdadeiro problema ten a raiz nos déficits comerciais e non tanto nos déficits fiscais, collidos como están entre a espada dos emerxentes e a parede dunha Alemaña que arrasa o mercado interior.

O dramático é que, obedecendo á banca e a Bruxelas-Berlín, o noso goberno pretende saír do entullo mediante o irresponsábel despropósito de axudar á deslocalización de empresas con recursos públicos, mesmo xestionados pola propia CEG. No canto de impulsar a eutanasia das finanzas rendistas que reclamaba Keynes parecen preferir a eutanasia da economía produtiva e do emprego.
(Publicado en Tempos Novos, 174, novembro 2011)