Foro medio ambiente y economia circular

FINANCIAMENTO AUTONÓMICO: O DEBATE (QUE NON HAI!)

FINANCIAMENTO AUTONÓMICO

Cuestionario da Revista Tempos Novos (publicado no número de Marzo 2017)

TN-Na recente Conferencia de Presidentes, celebrada a mediados de xaneiro, falouse de que é preciso cambiar o actual sistema de financiamento autonómico por un novo. Coincide con esta precisión?, por que?.

XV: Para empezar, o acordo aprobado en 2009 (Lei 22/2009) establecía unha vixencia do actual modelo por cinco anos, co que debería terse reformado xa en 2014. O PP decidiu que neses anos de eleccións europeas, municiapis, autonómicas e xerais non era oportuno e asi chegamos a 2017 co asunto pendente. Está claro que precisa revisarse porque non está permitindo o financiamento normal dos servizos esenciais que prestan as CCAA. Realmente vivimos nun estado de excepción e parcheo: intervención das contas polo Ministerio de Facenda, límitacións de gasto, liquidación unilateral polo MdeH e xestión de anticipos, habilitación dun extraordinario FLA (Fondo de Liquidez Autonómica) para unhas CCAA e non para outras, imposición unilateral de obrigas, racaneo de fondos para servizos co-financiados (dependencia, fondos agrarios...), etc etc. Todo iso nun marco de recentralización xeneralizado de competencias.

Cataluña rebelouse contra esa recentralización e contra o modelo fiscal, o que obriga a revisalo pero , ao mesmo tempo, fai moi difícil pensar nunha solución valedeira. Galiza tamén sufriu con este modelo até o ponto de que nestes últimos anos presenta un saldo negativo na balanza fiscal básica (o estado recada máis en Galiza do que nos devolve en forma de gasto directo, financiamento local e autonómico). Polo tanto, Galiza tamén debe apostar pola superación dese modelo e desa supeditación a un estado central que non só se resiste a adelgazar senón que quere reforzarse a costa nosa.

TN-Cales deberan selos eixos ou as claves dun novo modelo de financiamento autonómico para España?.

XV: Por ser sintético e claro eu sinalaría dous temas clave. Primeiro, é imprescindíbel poñer en discusión o tamaño e competencias do goberno central e da administración del dependente. Os centralistas néganse a  aceptar a súa reducción e, pola contra, teiman en recuperar competencias e recursos. Ese cacho da torta é o que limita o que queda disponíbel para as CCAA e os servizos que prestan. Un bo exemplo témolo cando a Ministra de Defensa se comprometeu no último Cúmio da OTAN, celebrado o 15 de febreiro, a elevar o gasto militar español até o 2% do PIB (non así para I+D!!!). Ese tipo de decisións sumadas son as que marcan o cacho de torta que queda para as CCAA. 

O segundo tema tamén é políticamente denso. Eu creo que debe haber dous modelos diferentes, un o das nacións que aspiran a un autogoberno pleno, que require ir acompañado dunha verdadeira e plena autonomía fiscal e outro para as rexións españolas (para as que moi probablemente o nivel de autonomía fiscal actual é suficiente e, para algunhas, mesmo excesivo). A anomalía de Madrid, como capital, metrópole e ao mesmo tempo CCAA uniprovincial é un despropósito que provoca un espellismo fiscal e leva aos seus dirixentes á tentación de converterse nun paraíso fiscal, realmente drenador e insolidario.

Obviamente, estes temas non son para resolver en “comisións técnicas” nin para negociacións de encaixe de bolillos, pero son os asuntos que despois de 35 anos de experiencia autonómica compriría abordar en profundidade. Os cataláns xogan a iso e Galiza equivocariase no caso de centrarse en ser ariete contra Cataluña e falar só das centésimas e asteriscos.

TN-O actual modelo de financiamento é un modelo dual asimétrico –réxime foral, réxime común-. Debe manterse este dualidade?, por qué?.

XV: como acabo de dicir, o  réxime do concertos fiscal “á vasco-navarra” debería extenderse tamén a Galiza (e, obviamente a Cataluña no caso de seguiren dentro do Estado). O concerto sería o método para poder ter autonomía fiscal real e impedir que o Estado central (de ADN centralizador) teña permanentemente a tixola polo mango.

TN-E factible e desexable un novo modelo sen maior corresponsabilidade fiscal das autonomías?, sen un espazo fiscal propio para as mesmas?.

XV: A responsabilidade fiscal pasa por xestionar ao mesmo tempo ingresos e gastos. Decidir sobre os impostos e xestionalos é o acto máis maduro dun goberno e dunha sociedade. Ter só competencias de gasto é un pésimo estatus, que xera sociedades, democracias e gobernos inmaduros. A xente e os gobernantes teñen que ver a relación directa entre os gastos que se realizan e as fontes que nutren os ingresos. Por iso Galiza e calquera outra nación precisa decidir e xestionar os seus propios tributos e logo poder negociar e decidir cantos recursos pon en común cos demais e para que fins.  

Ter capacidade fiscal propia é o que pemite levar a cabo políticas adaptadas ás características e necesidades da nosa sociedade e da nosa economía, por exemplo, para desenvolver a industria, os servizos, o agro, a pesca, a innovación, o medioambiente, etc. É dicir, decidir sobre algunhas (que non todas) as pancas que permiten guiar o noso desenvolmento, crear emprego, distribuir o benestar, etc.

TN-O actual modelo de financiamento autonómico apoiase maiormente nas negociacións bilaterais –Goberno central, autonomías-. Non é xa tempo de camiñar deica un sistema que asuma os principios do federalismo fiscal?.

XV: o actual modelo está esencialmente determinado polo goberno central, tanto na fixación do monto total como nos criterios de distribución. E, desde logo, os grandes investimentos e infraestruturas realízanse en función da estratexia do goberno central.

TN-E posible combinar duras políticas de axuste fiscal e un novo modelo de financiamento autonómico moito mais descentralizado e con maior corresponsabilidade fiscal?.

XV: O axuste fiscal aplicado nestes últimos anos –é dicir, os recortes- foi unha equivocación radical dos que apostaron todo ao rescate da banca e das grandes empresas (eléctricas, constructoras, industria militar, etc). Pero, en todo caso, de realizar algún tipo de axuste sempre será máis fácil e asumido socialmente cando hai un réxime de verdadeira responsabilidade fiscal: nós facémonos responsábeis do que gastamos e de como o financiamos. Descentralización non implica desbalde senón todo o contrario, coa condición de que a descentralización sexa a mesma nos ingresos e nos gastos (xusto que hoxe non acontece). 

Pulso histórico diante do ciclo involutivo da dereita radical

Estamos a vivir un momento singular. En Galiza, no Estado, en Europa e no mundo. No balbordo caótico dun sistema que colapsa sucédense rupturas do orde establecido, tanto no económico -cunha crise que ameaza o futuro laboral e humano de millóns de persoas- coma no panorama internacional cargado de conflitos e guerras nas portas de Europa en Oriente Próximo e en África como nunca podiamos imaxinar.

O sentimento de fin dun ciclo asáltanos por todos os lados. En moitos aspectos é algo que se vivía antes de 2008 pero desde ese ano para acá non paran de sumarse novos acontecementos que revelan a profunda inestabilidade na que asenta o modelo da globalización neoliberal. Saltan polos aires certas cousas que parecían consensos básicos, os defectos do sistema saltan á vista e a representación política está seriamente cuestionada.

O problema que a moitos nos desacouga é a impresión de que ás esquerdas vánselle escapando as oportunidades para aproveitar esa crise  económica, social e política do neoliberalismo para erguer un novo modelo de prosperidade, máis xusto, inclusivo e pacífico. Pola contra, vemos, con moita preocupación, como as apostas dos poderes e das forzas que pilotan o sistema –e os medios- veñen mudando nun sentido claramente regresivo. Tanto a nivel xeral coma no noso país. O neoliberalismo en crise abre a espita a unha radicalización máis agresiva, reaccionaria e mesmo autoritaria. O que vén de ocorrer cos Estados Unidos de Trump, a involución golpista no Brasil, a dereitización de Arxentina, o que vén pasando coa dereita e extrema dereita en diferentes países europeos, o auxe/promoción da extrema dereita nos países árabes e musulmáns. Todo unido a que nin China nin Rusia son precisamente modelos de democracia, fai temer que corren malos tempos para a democracia e para os dereitos laborais, sociais e mesmo para os dereitos civís.  

No estado español e na Galiza levamos tempo dicindo que estamos diante dunha crise do sistema político. Primeiro foi a estratexia neocentralista lanzada en tempos de Aznar tratando de recentralizar o Estado que rompeu o precario “equilibrio” autonómico e acabou provocando a resposta crecentemente independentista do pobo catalán. Logo viría a resposta á crise social e a corrupción co movemento 15M e todo o acabaría abrollando a partir dese caldo de cultivo; a promoción de novos partidos como Podemos (e logo Ciudadanos), que serían vistos por estrategas audaces da dereita como unha vía para fragmentar a esquerda e desactivar o soberanismo. Unha combinación aparentemente explosiva que foi integrada na cocteleira dos estrategas do poder conservador para preservar a súa hexemonía e o poder (e até o momento funcionoulles!).

Moitos no noso país e no estado español quixeron ver nisto a crise do réxime monárquico e constitucional do 78. O escenario que se foi dibuxando xa vemos que ten outro caríz ben diferente: a ruptura protagonizaa a dereita e non para de aplicar o seu “programa de reformas” claramente regresivo e recentralizador, desmantelando conquistas sociais, o estado do benestar e o autogoberno. O certo é que sería un erro facer unha lectura disto só en clave española e non entender que asistimos a unha crise dos sistemas democráticos que coñecemos, diso que Wolfgang Streeck cualifica como “crise do capitalismo democrático”; o que Chantal Mouffe chamara o modelo de democracia liberal, as democracias asentadas no pacto socialdemócrata dos anos 40 para acá, na que alén dos dereitos civiles da orde liberal se conquistou un estado social e se recoñeceu a utilización do poder político interveña directamente, regule o sistema económico e redistribúa a riqueza. Obviamente, a crise que estamos vivindo en directo dá lugar a múltiples contradiccións e resistencias pero hai que recoñecer que a iniciativa estana levando os poderes, forzas, think-tanks e medios da dereita. Tamén sofren reveses e hai momentos e países onde as forzas de progreso conseguen pararlles os pés e mesmo avanzar.

Centrándonos na súa tradución política e electoral vemos que a crise do sistema político afecta de xeito moi diferente á dereita e a esquerda. A dereita está en proceso de radicalización pero, na maioría dos países e desde logo no noso, mantén vivo e unido o seu proxecto político. Esa unidade está galvanizada por un proxecto pegado aos ditados dos grandes lobbys das finanzas e das grandes empresas, con apoio financeiro e mediatico abraiante, de xeito que os gravísimos escándalos de corrupción apenas lle fixeron perder unha parte do seu apoio electoral pero, a pesares de todo iso, seguen mantendo un alto nivel de cohesión. A crise da globalización neoliberal é utilizada polas forzas da dereita conservadora e a ultradereita, culpabilizando ao público, aos sindicatos, aos “políticos”, a democracia, a inmigración, etc para levar o debate político polo camiño da irracionalidade e arrastrando a unha parte da poboación detrás dun discurso populista autoritario, que recorda moito o dos anos 20-30 do século pasado, que deran lugar ao auxe dos fascismos. Tanto nos EEUU como nalgúns países europeos a resposta bastarda á crise da globalización neoliberal está encarnada por unha emerxente extrema dereita. No estado español e en Galiza o PP ten unha rechamante capacidade para manterse como a opción de toda a dereita, sen ter que botar man, por agora, do discurso máis agresivo da extrema dereita. Pero faino porque conseguiu evitar que haxa unha esquerda gañadora con programa alternativo. Polo tanto, a dereita muda, radicaliza o discurso e as políticas sen despeinarse e mantendo un proxecto básicamente unido.

O problema está pois na esquerda. Pola súa proverbial fragmentación e por carecer dun proxecto global críbel (caso dos de tradición comunista) ou por terse entregado en corpo e alma ás finanzas e grandes empresas lobbystas ou parasitarias do orzamento público (caso dos Terceira Vía socialiberal). O certo é que a esquerda leva tempo perdendo posicións pero neste momento vive unha profunda crise de identidade, de proxecto e de incapacidade para ofrecer unha alternativa esperanzadora e ilusionante. Resultan interesantes os intentos de recuperar un proxecto socialdemócrata en diferentes países (os Laboristas con Corbyn, os Demócratas americanos con Sanders, etc) pero está lonxe de asentarse esa viraxe. No estado español, o feito de que a elite dirixente do PSOE aceptara inmolarse en 2011 para obedecer a troika e voltara inmolarse en 2016 para facilitar a continuidade do PP e do seu programa de recortes e “reformas” agresivas é a constatación máis clara da súa renuncia a recuperar a socialdemocracia e reconstruír unha alternativa desde a esquerda, a pesares do clamor da súa militancia e do seu electorado.

Unha alternativa viábel desde a esquerda só pode vir do recoñecemento da inviabilidade da globalización neoliberal e da necesidade da soberanía nacional para poder darlle un contido real á democracia, para que o poder político que emana dese pobo poida ter un mínimo marxe para tomar as medidas económicas, comerciais, fiscais, industriais, agrarias etc que garantan emprego, servizos públicos e benestar para a homes e mulleres, mozos e mozas, que hoxe só teñen como horizonte unha vida de precariedade e/ou a exclusión.

O certo é que, para iso, a esquerda –a nacionalista e a non nacionalista- ten que estar a altura dos tempos, entender que a dereita está embarcada nun proxecto de darlle a volta coma un calcetín á sociedade e as conquistas históricas que coñecemos. E asumir que para botarlle ese pulso histórico á dereita (e a extrema dereita) é preciso pensar en grande e ser quen de sumar forzas para superar esa fragmentación tan habelenciosamente traballada desde a dereita e os seus medios. Unha esquerda diversa pero coordinada para dar unha batalla conxunta á dereita é unha necesidade dos tempos que vivimos. Uns tempos de ruptura nos que nos xogamos que a dereita ultraliberal e centralista saia coa súa ou non. E temos a necesidade e a responsabilidade de impedilo. E iso, atendendo á complexidade do noso caso, pasa polo recoñecemento explícito dos dereitos nacionais que permita unha gran alianza de todos os sectores sociais e políticos dispostos a parar o plan dos ultraliberais, dos conservadores e da extrema dereita.