Fusións locais: un plan serio ou só barullo político?

Que dúbida cabe que a Administración local precisa un repaso e non só por causa da crise económica e os apuros orzamentarios. A revisión da estrutura e xeografía da administración local é algo que moitos, en particular desde o nacionalismo, levamos demandando desde hai moito tempo. Sobre todo pola necesidade de racionalizala, poñer ao día unha estrutura que ven do século XIX e que estaba feita desde a perspectiva dun estado centralista e nunhas circuntancias en que o tipo e cantidade de servizos públicos prestados non ten nada que ver cos de hoxe en día. E tamén porque mudou radicalmente a distribución territorial da poboación e o habitat no noso país. O fulminante abandono do rural interior e os procesos de urbanización e periurbanización concentrada na faixa atlántica (nunha franxa de 20 km a cada lado da autostrada e das autovías está hoxe máis do 85% da poboación do país) son hoxe unha realidade tan dramática como insoslaiábel.

Por todo ese cúmulo de factores sería obrigado repensar a fondo a organización do territorio e a administración local (non só os concellos senón tamén as deputacións e as incorpóreas comarcas).

O que entristece e desazona é que, no canto de abrir un debate serio sobre esa cuestión pendente, o PP e Feijóo, coa axuda ou espoleados por algúns medios de comunicación,  decidiron abrir un esperpéntico proceso de ocurrencias arredor de anuncios e declaracións de intencións sobre algunha posíbel fusión de concellos.

A forma e os motivos polos que se lanza esta campaña non augura grandes resultados prácticos e mesmo pode ser a mellor garantía de que non chegue a nada relevante, máis alá do anecdótico.

Efectivamente, resulta sorprendente que o anuncio da intención dos Alcaldes de Oza e Cesuras de camiñar cara unha fusión se faga coincidir co momento álxido do Debate sobre o estado da Nación (ou da Comunidade Autónoma). O último debate da nación da presente lexislatura e no que o Presidente Núñez Feijóo non podía poñer enriba da mesa ningunha realización significativa nin realizar ningún anuncio relevante, foi o contexto elixido por Núñez Feijóo para converter un "feito", que non pasa de anecdótico, nun gran acontecimento planetario.

A propia forma de facelo e a teatralidade da súa presentación pública revela o seu uso instrumental. Coa particularidade de que para poder sacalo ese día da chisteira tiveron que preparar todo ás agachadas, cunhas xestións secretistas entre os dous alcaldes do PP e sen previamente dalo a coñecer nin aos seus viciños nin ás respectivas corporacións. Había que manter o secreto até o día acordado para permitir a Feijóo tapar o fiasco do debate sobre o balance da súa xestión en toda unha lexislatura. Pero, xustamente, ao poñelo en marcha de costas aos seus viciños e demais membros da corporación xeneran as maiores reservas e desconfianzas, que poden acabar facendo fracasar o plan. Isto estou certo de que non o ignoraba Núñez Feijóo pero as prioridades mandan e posiblemente prefire sacrificar un real fusión ante as virtudes dunha mesta cortina de marketing publicitario.

Acabe fraguando ou non a fusión de Cesuras e Oza, para Núñez Feijóo xa terá cumprido unha gran función: esluír e ocultar un debate no que non tivo máis que ofrecer a cidadanía que retruques á oposición e unhas cantas mentiras coma puños.

A cuestión é que, máis alá do puntual uso instrumental do caso Oza-Cesuras, vemos que a Xunta e o PP parecen ter toda a intención de proseguir coa mesma liña de cara aos vindeiros meses. No canto de plantexar un plano de reforma ordenada e global do mapa municipal e do conxunto da administración local parecen preferir seguir alimentando unha enxurrada de declaracións de intencións sobre eventuais, posíbeis ou desexábeis fusións  de concellos. Con declaracións públicas sen conto de alcaldes máis ou menos ocurrentes ou máis ou menos temerarios (como, por exemplo, Conde Roa, Crespo e algúns outros) que lanzan OPAs de fusión desde os medios de comunicación sen tan sequera ter o detalle ou mínima cortesía de térllelo suxerido aos concellos pretendidos nin tampouco aos seus propios colegas de corporación. Claro está que non se pode chegar moi lonxe por esa vía e con eses modos.

Certo que algunhas iniciativas voluntaristas de fusións poderían ou poderán acabar fructificando mediante acordos un-a-un, pero iso por si só acabará deixando un balance moi pobre, cando non aberrante.

A ninguén se lle escapa –ou non debera- que un dos motivos non declarados de algúns alcaldes do PP para impulsar fusións-absorcións é consolidar maiorías precarias nalgúns concellos con posicións relativas mellores nalgún concello viciño (v.g., Santiago-Boqueixón; Oza-Cesuras) ou, o que é o mesmo, evitar riscos de perder algún concello que leva tempo na corda frouxa mediante unha oportuna fusión con outro “seguro” (Rodeiro-Lalín ou Silleda-Lalín). É obvio que cando descubrimos que detrás do discurso altisonante da austeridade e o aforro só hai puro cálculo de intereses partidarios de curtas miras, non cabe agardar grandes progresos.

Polo tanto, sabendo que as fusións requiren, entre outras cousas, a aprobación dos dous terzos das respectivas corporacións, ¿quen vai conseguir fusións voluntarias de concellos de cores diferentes?,  ¿van as oposicións dos concellos facilitar fusións destinadas a reforzar as posicións dos adversarios?.

Pero hai outra razón pola que creo que o balbordo das fusións municipais é unha “serpe de primavera”, con pouca ambición de mudar a realidade institucional e moita máis  intención de meter ruído no “debate” popular.  Como sabemos, nada desperta máis pasións, instintos e creatividade tabernaria que as liortas tribais e localistas. Coma no futbol, todo o mundo ten un criterio e unha opinión.  Non hai tema máis atractivo e entretenido para os xornais e as tertulias. Todo o mundo ten un gran principio e todo mundo pode acabar cun gran insulto. En definitiva, é un tema ideal para entreter á cidadanía en tempos nos que non convén que a xente teña moito tempo para falar ou escoitar cousas sobre a reforma laboral, a financeira, a suba de impostos, a suba do recibo da luz, o rescate das autopistas madrileñas, as axudas inxentes á gran banca que “papa” o que queda das caixas de aforros, os parados do naval, o peche de explotacións agrarias, o re-pago sanitario, o recorte dos servizos hospitalarios, na educación, na investigación, etc.

Que mellor tema que as disputas localistas para levantar os instintos “patrióticos” -da patria chica- ao tempo que nos esquecemos da laminación das competencias autonómicas e das grandes “reformas” do neoliberalismo radicalizado.

Que mellor para un goberno á deriva que entreter á cidadanía discutindo dos marcos dos concellos ou do moito que se aforra coas dietas dos concelleiros ou da inviabilidade dos concellos con reducido número de habitantes en vez de discutir das causas do despoboamento rural e, sobre todo, de poñer enriba da mesa medidas reais e efectivas que eviten a destrucción da agricultura, da industria e comercio rural e o esborroamento completo do mundo rural. Porque alguén terá que dicir que esa é a verdadeira urxencia e a verdadeira causa de que á fin encontremos unha manchea de concellos case despoboados a pesares de teren unha superficie que os converte nos concellos máis extensos do Estado español.  
Ou imos trasladar aqui de xeito provinciano o debate español tal cual?. Porque no estado español hai 1037 concellos de menos de 100 habitantes, pero aqui non hai ningún. Tamén alá hai 4861 concellos (máis da metade) de menos de 1.000 habitantes pero resulta que en Galiza só hai 22 (17 en Ourense, 4 en Lugo e Mondariz-Balneario). Asi que antes de transpoñer miméticamente o problema e o debate españois reparemos con algo máis de tino para a nosa realidade-real.

Dito iso, é certo que temos que pensar no que está mal e no que é mellorábel. Pero iso só pode vir despois de analisar a realidade con detenemento, cunha ampla visión de conxunto, para logo discutir criterios para facer cambios que introduzan racionalidade, pensando sobre todo en como prestar os mellores servizos a toda a poboación do país da forma máis eficiente posíbel e contribuír ao re-equilibrio e cohesión territorial do país.

Pola miña parte creo que até que non vexamos sobre a mesa un acordo de goberno, un plan mestre para discutir en serio no Parlamento, temos que pensar que estamos diante dunha campaña con fogos de artificio máis que dunha estratexia real de mudar o mapa municipal e local, introducindo unha certa racionalidade.

Por hoxe, deixemos isto aqui, simplemente para evidenciar o mal pé co que Núñez Feijóo abre un debate desordenado, caótico e sin propostas. Augurando un pésimo e frustrante resultado.

Nunha próxima entrada volverei sobre ese asunto discutindo criterios e propostas, porque moitos creemos que a planta municipal é realmente mellorábel e que a súa mudanza debe ir acompañada dunha reforma de conxunto das administracións locais, con clara diferencia da problemática das áreas urbanas e das rurais, con supresión efectiva das Deputacións e creación de comarcas que mancomunen grande parte dos servizos. Porque onde está o verdadeiro asunto é no tipo e calidade dos servizos prestados a cidadanía e non en se temos unhas dúcias máis ou menos de concelleiros.