Sete anos de vacas fracas. Que facer para que non sexan outros sete?

Sete anos de vacas fracas. Que facer para que non sexan outros sete?

(Véspera do aniversario do nacemento de Castelao en Rianxo un 30 de xaneiro de 1886, fai 129 anos)

Bos días a todos e a todas e moitas grazas por asistir a esta charla-coloquio organizada, unha vez máis, polo  Forum Europa Tribuna Galiza.

Vou aproveitar a miña intervención para facer unha radiografía de como vemos a situación do país desde o BNG e cales son as nosas alternativas para frear o devalo actual e aproveitar as nosas potencialidades. Tratarei de convencelos de que Galiza é un país con futuro pero hai que construilo e facelo sobre outros alicerces.

Levamos sete anos de profunda crise. Pero non se cumpre aquí o ciclo bíblico de sete anos de fames e sete anos de abundancia. Tal como se formulan as cousas desde o establisment podemos ter outros sete anos máis de vacas fracas.

Postos a empezar mentando as regras económicas do “libro de libros” habería que recoñecer que tampouco se respecta o precepto do “ano sabático” que, entre outras cousas, obrigaba á “remisión das débedas” cada sete anos, tal como establecía o Deuteronomio.

No mundo de hoxendía as cousas son diferentes.

Aquí levamos en crise 7 anos, con políticas centradas en salvar e rescatar as finanzas especulativas e as grandes empresas a costa do empobrecemeno da maioría da sociedade: levaron a ruína a milleiros de pequenas empresas, traballador@s e autónom@s; espoliaron @s contribuíntes medios co aumento do IVE, IBI, IRPF, impostos especiais; aumentaron os prezos dos bens básicos como enerxía e transportes; reduciron os salarios, a capacidade de compra, o nivel de vida medio e a calidade dos servizos públicos. De feito hoxe o Estado Español é o segundo país máis desigual da UE.

Estamos nun mundo certamente moi asimétrico, moi desigual. Para as familias non hai “remisión de débedas” nin reestruturación, hai execución de hipotecas, desafiuzamentos e condena á indixencia de miles de familias que quedarán de por vida coa lousa das débedas impagábeis. Pola contra, hai uns seres especiais que son os grandes financeiros e especuladores que fixeron da débeda o seu negocio e aos que non só lles aplicamos a graza dun ano sabático senón que levan sete anos seguidos de ano sabático, de condonacións. Levamos rescatándoos 7 anos e pretenden que sigamos rescatándoos de por vida

E non é unha metáfora, é unha realidade, porque as súas débedas son agora débedas de todos nós a 10-15 anos vista.

Liberámolos a eles das súas débedas ao tempo que nós nos escravizamos.

Somos reféns da gran finanza endebedada que conseguiu aquilo que dicia Bertolt Brecht: “un home que ten débedas realmente grandes inspira respeto. Xa non é el só o que treme polo seu creto; tamén tremen os seus acreedores. Hai que arrimalo aos grandes negocios para evitar que sucumba á desesperación... ese home convértese nunha potencia”. Iso que Brecht escribía n’Os negocios do señor Xulio César, permítenos de paso ver os paralelismos de tres momentos históricos nos que as montañas de débedas dinamitaron o sistema: a caída da república romana, a crise do capitalismo liberal dos anos 30 -cando empeza a novela- e a crise actual do neoliberalismo.

Hoxe non imos facer historia, imos acercarnos ao presente, pero farémolo cunha perspectiva alonxada do curtopracismo que domina o discurso económico e político actual.

Para os que mandan todo o seu afán parece reducirse a ir matando as malas noticias cun “barullo” de datos mensuais ou trimestrais, comparacións trucadas mesturadas con previsións que nunca se cumpren, etc etc que só teñen como fin atordoar a xente.

Eu propóñovos ver os cambios con perspectiva de longo prazo. Non se trata só de onde estamos senón de cara a onde imos.

Hoxe xa temos claro que a crise non foi só un estourido da burbulla inmobiliaria senón que é o resultado dun modelo neoliberal dominado polas finanzas e crecentemente desigual.

Que leva ocorrendo ao longo destes 7 anos de crise?: pois paradoxalmente non unha reconsideración crítica dese modelo senón que o que estamos vivindo en directo é unha acelerada radicalización do neoliberalismo. Non de recuperación de nada senón de tránsito cara unha versión máis descarnada do capitalismo, pilotado, iso si, polos mesmos que nos trouxeron até aquí: as finanzas globais.

O proxecto de radicalización neoliberal xa levou por diante moitas conquistas, pero de continuar por máis tempo, como pretenden, levará por diante moitas conquistas de civilización e devolveranos a unha sociedade de miseria, violencia e gobernos autoritarios.

O que está pasando non nos colleu desprevenidos a algúns economistas. Permitídeme un pequeno exercicio de inmodestia.

No 2005 eu publicara un libro que se titula O fracaso neoliberal na Galiza e o seu contido foi por desgraza premonitorio. Ao estourar a crise, en 2008, escribin que o neoliberalismo só podía manterse se a poboación aceptaba un empobrecemento dun 30-40% (e cara aí imos). No 2011 publiquei Crise e radicalización neoliberal onde destripaba todos os pasos que se ían dando nesa dirección e as consecuencias desastrosas que traerían.

O pior é que, como xa dicía daquela, a pesar dese sacrificio social e humano de proporcións históricas, o modelo neoliberal non funcionará porque é inviábel e chegou ao seu límite: con máis diñeiro ficticio dos Bancos Centrais e máis débeda non hai gran futuro.

Non son pouc@s @s economistas crític@s que levan tempo falando do estancamento do capitalismo e mesmo do seu colapso. Agora empeza a haber economistas oficiais, próximos a Wall Street, como Larry Summers ou Robert Gordon etc que falan dun horizonte de “estancamento secular” (secular stagnation). Máis pedagóxica, a literatura acompaña,  con ese libro de George Packer que leva por título The Undwindding, que nos ofrece unha estarrecente reportaxe da desfeita da sociedade americana.

Non hai recuperación nin a vai haber: horizonte de estancamento secular

Porén, @s predicador@s ideolóxicos e os políticos cómplices están a outra cousa. Instalados na miopía do curto prazo  tentan manter amansada a poboación.

Empecemos, pois, polo curto prazo. Vexamos brevemente que está pasando no último ano?

Aproveitando unha leve melloría dos mercados de débeda, derivada da primeira gran inxección de 1 billón de Euros do BCE desde 2012, o goberno leva uns meses lanzando as campanas ao vóo cunha suposta recuperación no estado español. Máis aínda, pretende atribuírse o mérito da mesma.

Quixera deixar claras tres cousas. A primeira, unha melloría puntual con esas bases non significa unha verdadeira recuperación económica e saída da crise; segundo, a melloría circunscríbese sobre todo aos balances da banca e as rendas financeiras, rescatadas con recursos públicos (uns 180 mil millóns) e tsunami de liquidez monetaria do BCE, pero vai acompañada de destrución de capacidade produtiva e emprego, empobrecemento e desigualdades (se algún de vós participa en certos fondos de investimento pode estar sacando rentabilidades astronómicas dun 20, un 50 ou mesmo dun 100%, pero a maioría da poboación perde e moitos caen na privación até facernos o segundo país máis desigual da UE); e terceiro, o que cun certo rigor se poida dicir do Estado español, non pode afirmarse nin de lonxe de Galiza, que segue no rodopío do devalo económico e demográfico.

Unha cousa é evidente: Se houbera recuperación non faría falta tal despregue de medios para pregoala.

Porque atordoan a poboación co salmo da recuperación, da saída da crise?

Saben que a desesperación da xente xa non pode agardar máis e pode estourar en calquera momento.

Teñen que acalmar os ánimos con recorrentes promesas de recuperación.

En realidade cómpre recordar que levan así desde o segundo ano da crise. Dende que en 2009 Zapatero empezara a falar dos “brotes verdes”, non pararon de soar as trompetas da recuperación. Cada ano anunciábase o seu advenimento. A verdadeira miragre sempre chegaría o ano seguinte.

Pero bon, o que si cabe dicir é que a nivel de estado freouse a pendente de caída e o PIB mostra signo positivo que pode alcanzar o 1,2% no conxunto de 2014. Coa caída da factura petroleira, o tsunami monetario e a mellora da prima de risco e as condicións do financiamento, a conxuntura mellora algo pero non porque haxa crecemento da base produtiva ou porque resultase eficaz algunha política do goberno, as chamadas “reformas”, senón porque o BCE decidiu darlle a manivela da liquidez a esgalla para os bancos desde 2012, co tipo de xuro a 0,05% e tamén porque os conflitos xeopolíticos levan a tirar a baixa os prezos do petróleo.

Pero, aínda asi, iso non garante un crecemento a medio prazo e a economía non tira en Europa; por iso xogan a última carta do BCE con esta nova bomba de 1,1 billón de euros ficticios que acaban de aprobar para inundar os mercados a partir de xaneiro de 2015 até 2017. Pero tampouco esa bomba monetaria resolverá os problemas da economía produtiva, que é o verdadeiro miolo do problema e cuxo mal está na falta de mercados solventes, mercados que, pola contra, está perdendo aqui e en Europa como consecuencia da liberalización e o empobrecemento. Ese é o verdadeiro problema para o futuro, a produción de bens e servizos en condicións rendíbeis que é a que crea emprego e sostén os ingresos públicos.

Pois ben, o problema é que en Galiza a situación é moito máis delicada aínda; non hai agora recuperación de verdade, nin vai habela, pero é que nin sequera chega a melloría conxuntural.

Porque non a hai?

Parémonos un chisco en Galiza.

O PIB en Galiza é hoxe un 7% menor que no ano 2008 e os datos dos últimos trimestres apenas mostran un paso do signo negativo da recesión para un signo positivo, pero son tan baixos (+0,4%) que só revelan o estancamento económico. Apenas se move a demanda de consumo (+0,5%), non hai investimento (+0,2%).

Caen as exportacións e a produción industrial, aumenta o déficit exterior outra vez.

A cifra de negocios da industria caeu en 2014 un 3,2%.

O noso agro e a nosa pesca esmorecen estrangulados por prezos de oligopolios e por cotas que limitan a produción.

Iso si, recupéranse os bancos con cartos públicos (uns 185.000 Millóns), reínflase a especulación cos rescates e o diñeiro regalado do BCE (1 billón ao 0,25%) .

Así apenas se crea emprego, e o pouco que se crea é ultraprecario, con salarios de miseria. O 16,5% dos empregos son semanais. A tempo parcial, por días no terciario e na construción con salarios por debaixo do salario mínimo, pero abondosos en horas, mesmo superando a xornada laboral legal ou de convenio.

As pequenas e medianas empresas que producen para as grandes ou que son subcontratadas sofren un estrangulamento nos prezos que acaba cos marxes de negocio e mesmo obriga por veces a traballar a perdas para ter carga de traballo.

O certo é que en Galiza estamos en mínimos históricos. Movémonos arredor de 1 millón de ocupados, menos que hai 30 anos. Desde fins de 2008 hai 196.000 ocupados menos, un 16,5% menos. Nos 4 últimos meses segueu aumentando o paro ao tempo que no resto do estado se freou .

A afiliación á SS caeu no mes de decembro en 13.088 persoas (cos datos a 31 de decembro).

O máis grave en termos tendenciais é que non só perdemos ocupados senón que perdemos poboación activa: unas 19.000, que emigran fóra do país. Sería irresponsábel ocultar as consecuencias dramáticas deste feito para o futuro económico e demográfico de Galiza. Afonda o círculo vicioso de declieve que é preciso romper con urxencia.

Claro que hai diferenza de pulso entre Galiza e o resto do estado, e iso hai que poñelo no debe do centralismo e de Feijóo, do seu entreguismo obediente a Madrid (“Galicia non é un problema para España”), do seu radicalismo neoliberal campión dos recortes e no feito reiterado de que as políticas que se aplican desde Madrid, con toda a paixón recentralizadora penalizan e pexan moi particularmente a nosa economía. Recortes asimétricos do déficit, balanza fiscal negativa para Galiza, negocio dos lobys madrileños co noso orzamento…

Por que non a vai haber recuparación?  

Non hai futuro se no canto de corrixir as eivas profundas que a crise puxo ao descuberto o que fan é impulsar un “capitalismo confiscatorio” para tapar os buratos d@s auténtic@s responsábeis co suor, sufrimento e espolio das vítimas: traballador@s, contribuíntes, usuari@s e aforrador@s (ou @s emigrantes retornad@s). 

Pero… é que noso caso, no caso de Galiza, ademais dun ultraliberalismo inviábel, sufrimos tamén o efecto do centralismo madrileño.

Aos problemas xerais deste modelo engádense estes problemas estruturais e diferenciais do noso país é o que parecen incapaces de entender e recoñecer tantos as dereitas como as esquerdas españolas.

Centralismo que pretende seguir espremendo o noso aforro e a nosa fiscalidade para encher o burato da súa débeda: 180.000 millóns do rescate bancario e da burbulla (Bankia, Sareb; avais,…); 38.000 millóns da débeda das empresas de defensa; 28.000 do déficit tarifario; 5.000 millóns das autopistas radiais madrileñas; AENA (cos 6.000 millóns da T4)… 

Porque pretenden seguir someténdonos a unhas relacións de intercambio inxustas, con prezos de auténtica colonia: baixos para o que producimos (leite, carne, peixe, electricidade, madeira, etc) e altos para o que consumimos (tarifa eléctrica común, gasoil-gasolina, tren, transporte aéreo, peaxes elevadísimos para a nosa conexión interna, etc). 

A nosa industria, a nosa agricultura e os servizos soportan uns custes de electricidade e de transporte que pexan a competitividade, o que fai especialmente difícil saír adiante cando a competencia é tan desigual. 

Co noso mercado dominado pola súa gran distribución comercial oligopólica é difícil dar saída en condicións randíbeis á nosa produción primaria e reter as rendas das marxes comerciais.

Así non hai maneira de saír do burato. 

E naquilo que podemos levantar cabeza deseguida nos poñen novos atrancos, vetos, reconversións forzosas, limitacións a produción, cotas leiteiras e pesqueiras, supertaxas, etc.

O resultado é paro, emigración e devalo demográfico.

O futuro é realmente negro e hai que facer algo, temos que facer algo. Non podemos resignarnos a que todas a conquistan se veñan abaixo.

Pero, entón, hai solución?

Si, claro que hai. Non é sinxela. Pero haina.

O primeiro requisito é ter claro o tipo de país e de sociedade que queremos porque do contrario, como dicía Séneca, “non hai ventos favorábeis para quen non sabe a onde quere ir”. Polo menos hai que ter claro o que non queremos. O que non queremos é este escenario de empobrecemento cara o que pretenden levarnos.

Para darlle a volta a todo isto precisamos un proxecto. Galiza precisa que o proxecto do nacionalismo avance na sociedade e avance electoralmente. 

Empezando polo máis sinxelo.

Hai que romper de inmediato coas políticas de recortes e apostar con decisión por políticas expansivas de gasto, non gasto improdutivo ou ineficiente, pero si investimento en recursos de futuro: investigación, innovación, educación, servizos públicos avanzados…

O investimento e os empregos creados en todas esas actividades terán a doble virtude de crear riqueza de cara o futuro e de actuar tamén como factor dinamizador da demanda a curto prazo, esencial para reactivar o sector privado, en particular das PEMES industriais, comerciais e dos servizos.

Claro que ese incremento de gasto hai que financialo. E como facelo?.

Hai que mudar o actual marco de financiamento autonómico que está estrangulando as nosas contas públicas. Sendo unha das CCAA de menor nivel de renda per capita resulta que estamos a ter unha balanza fiscal negativa. Precisamos soberanía financeira, recadar nós os tributos todos e ter plena capacidade normativa.

Hai que aumentar ingresos e iso pode facerse con impostos ás grandes rendas -en particular as rendas financeiras- e as grandes fortunas.

Queremos que o aforro e as ganancias empresariais se invistan aquí e non nos paraísos da evasión fiscal ou na especulación financeira global. Queremos que os moi ricos, as grandes fortunas e as grandes empresas paguen impostos, paguen aquí e paguen máis para contribuír a financiar un gasto público que dinamice o investimento e a demanda, un gasto público que financie bos servizos públicos e un orzamento público redistribuidor que reduza as desigualdades insoportábeis e a pobreza galopante.

Velaí un dato que por si só di todo: Galiza recadou polo Imposto de Patrimonio en 2013 278 mil de euros, é dicir nada!. Pero se as 9 maiores fortunas galegas pagasen realmente polo seu Patrimonio total (57.500 M €, equivalente ao noso PIB) as nosas contas públicas serían outras completamente diferentes. Só cos 9 grandes poderiamos facer cousas ben grandes en educación, sanidade educación, loita contra a exclusión, cantos tratamentos contra a hepatite C, canto persoal máis para Urxencias!!

Claro está que para conseguir iso que parece tan sensato precisamos soberanía fiscal e políticas fiscais progresivas.

Dito isto tamén quero insistir en que a proposta do BNG non é só aumentar o gasto público, tamén creemos que hai ámbitos onde se pode reducir gasto socialmente innecesario. E sobre todo propoñemos un gran paquete de aforro suprimindo parte deses 6 niveis administrativos que resultan caros, ineficientes e fonte distorsións. Por iso propñemos suprimir as Deputación Provinciais e as delegacións do Coberno Central e a propia dimensión dese Goberno Central. Aí si que poderiamos conseguir aforros significativos e melloras da eficiencia, pero para iso temos ir na dirección inversa á que hoxe están promovendo desde o PP e as forzas recentralizadoras.

E, sobre todo, temos que mudar as políticas:

Non podemos ver estragados os nosos recursos por imposicións miopes ou intereseiras de Bruxelas ou de Madrid como ocorre co cerco, co xeito, ou como ocorre tamén no agro ou no naval.

Non podemos aceptar que os nosos recursos naturais, os eléctricos ou o aforro emigren sen crear riqueza no país.

Temos que investir en novas actividades, baseadas tamén no coñecemento e na innovación. Cunha estratexia de especialización intelixente –de verdade e non ese “powerpoint” feito pola Xunta- centrada sobre todo na diversificación a partir daquilo no que temos vantaxes, experiencia acumulada, capacidade comercial, etc. Non se trata de apuntarse nun papel á última moda dos gurús estrela do momento, non se trata de crear bonsais artificiais que logo consumen todo o noso esforzo sen deixar de ser un eterno bonsai. Trátase sobre todo de incorporar coñecemento, diversificar bens ou servizos ao redor daquelas actividades ou sectores nos que temos unha base produtiva, tecnolóxica e investigadora minimamente sólida.

Compre investir en talento e aproveitalo produtivamente. Abandonar a retórica e ir aos feitos.

Non podemos aceptar esa política miope de recortes que está estragando os esforzos de I+D última década. Nos primeiros catro anos de Feijóo retrocedemos a un nivel de esforzo de I+D do 0,86% do PIB, un retroceso dunha década, 1.500 investigadores (en Equivalencia de Xornada Completa, realmente son moitas máis persoas) expulsados do sistema e nulas espectativas para a maioría dos que permanecen. Cómpre volver poñer a I+D e a innovación nos orzamentos e non só nos discursos.

Indo un paso máis alá. É preciso un novo modelo de inserción na economía internacional, tanto no relativo ás finanzas como ao comercio internacional. Ese cambio de marco regulatorio require, sen dúbida, soberanía e vontade de exercela nesta dirección.

Para poñer a banca ao servizo da economía produtiva necesitamos Banca Pública Galega e outra regulación.

Para frear a desindustrialización e recuperar a industria precisamos frear a liberalización . Desde logo temos que impedir a ameaza que supón o TTIP que se negocia na trastenda entre a UE e EEUU.

O ciclo da hiperglobalización, da globalización neoliberal trouxo esta situación de profunda crise estrutural que non ten solución nese marco. A hiperglobalización é insostíbel económicamente e insoportábel socialmente. Pouco a pouco van abríndose camiño outras opcións para reconstruír os equilibrios básicos. Iso devolve ao centro da escea a cuestión da soberanía dos países, como vén facendo Latinoamérica desde hai unha década e como afirma Grecia desde este domingo. Dun xeito ou doutro, que nunca será idéntico a como foi noutros períodos no pasado, pero a soberanía será o concepto arredor do que xirará o novo paradigma.

Noutra dimensión e dado que o noso problema máis agudo e evidente é o emprego resulta necesaria unha reflexión adicional sobre o impacto das novas tecnoloxías e, en particular, do dixitalismo, sobre o traballo na sociedade que vén. Na era dixital mudan moitos aspectos da vida das persoas, das relacións entre elas, o tipo de bens e servizos que consumimos e a forma en que os consumimos.

Todo iso obriga a pensar novas formas de traballo pero tamén a xestionar socialmente a reducción de postos de traballo e do tempo de traballo global.

Está claro que cómpre abordar unha estratexia de reparto do traballo cohesionador, que garanta a inclusión laboral e social e que contribúa a unha sociedade máis igualitaria. Iso é posíbel pero require un cambio de paradigma.

Ao mesmo tempo cómpre abrir novo nichos de actividade que creen novos empregos. Exemplos claros no noso caso serían todos os ligados a calidade, en particular a calidade alimentaria sustantiva (non a das etiquetaxes), con produción de alimentos sanos, saudábeis, ecolóxicos, que poden crear novos empregos e mellor calidade de vida (aínda que implique menor produtividade); actividades vencelladas ao coidado e aproveitamento do medio ambiente en parámetros de sustentabilidade; investigación; creación cultural propia; ocio de relación social, etc.

Nese novo paradigma guiado pola sustentabilidade vai de seu a reducción do gasto en transporte (moi intensivo en enerxía fósil) e adquiren preeminencia os criterios de producción local (alimentaria, servizos, etc) En Francia os circuitos curtos de comercialización representan o 21% dos ingresos das explotacións, aqui apenas un marxinal 0,05%. De igual xeito, cómpre pensar na producción e consumo local da enerxía (renovábeis); comercio local e de proximidade (modelo urbano compacto e evitando fuga de rendas da intermediación).

En todos eses eidos os nosos concellos teñen un papel moi activo a desempeñar. Alí onde gobernamos xa estamos facendo cousas e seguiremos facendo máis se a reforma local mutiladora e centralizadora do PP non o impide.

En síntese, soberanía enerxética, soberanía alimentar, soberanía financeira son principios orientadores de futuro, que enchen de contido práctico a nosa aposta pola soberanía política.

E non falei de corrupción, porque a corrupción é un cancro asociado a unha sociedade en descomposición. Feijóo dí que “Imos ser a rexión máis transparente de Europa”: si, cos bolsillos limpos e baleira de xente!

É non falei da débeda. Porque en realidade o problema da débeda non se arranxará se non hai crecemento económico e creación de rendas.

Por todo o dito afirmo que no marco actual e coas políticas actuais non hai recuperación posíbel nin saída da crise, por moito que a maquinaria da propaganda mentirán do PP español e de Feijóo pretenda atordarnos.

Pero, amigas e amigos, hai saída, hai alternativa.

Non vou dicir que o que vos propoño sexa fácil ou sexa para mañán. Pero ese é o norte e canto máis nos aproximemos nesa dirección mellor nos irá.

Por todo iso é polo que afirmo que o nacionalismo, o soberanismo, é unha alternativa necesaria e non un adorno retórico, nin unha elucubración ideolóxica nin tan sequera unha fixación identitaria: o soberanismo é a vía práctica para ter as ferramentas que permitan resolver os problemas concretos dos galegos e galegas, os máis importantes no seu día a día: ter emprego, salarios dignos, ter recursos para facer fronte ás súas necesidades vitais, ter sanidade, educación e outros servizos públicos de calidade.

Esa é a política do posíbel pola que tamén aposta o BNG.

E para iso queremos contar con tod@s vós,

empezando polas preguntas que teñades agora.

Moitas grazas

Compostela, 29 xaneiro de 2015-01-29

Xavier Vence