A ofensiva neocentralista e o fracaso da autonomía

(Respostas ao cuestionario de La Opinión 24/7/2012)

Debería reorganizarse o estado autonómico?

XV: O que debería é redefinirse o estado español no seu conxunto. O que falla non é o estado autonómico en si mesmo senón o conxunto da arquitectura institucional dun estado que segue sumando as estruturas típicas dun estado centralista e as dun estado descentralizado. Con superposicións e colisións entre elas. O estado autonómico tal como foi concretado polas forzas estatais, con 17 CCAA e o famoso café para todos, foi un fracaso. Nin resolveu de verdade o problema político do encaixe das nacións existentes dentro do estado español, pois negóuselles ese recoñecemento e igualáronse a rexións de escasa entidade, cando non inventadas sobre a marcha. Por outro lado, ao superpoñerse ao sistema provincial, sen subsumilo, acabou configurando unha estrutura administrativa de catro niveis pouco funcional, á que logo se engadirían as delegacións do Goberno Central nas CCAA e a da Unión Europea. En conxunto resulta demasiado complexa, disfuncional e cara.

Por onde debería pasar esa revisión do modelo autonómico?

XV: Eu vexo dúas solucións igualmente complexas. Unha é camiñar cara o que se deu en chamar federalismo asimétrico, recoñecendo o carácter plurinacional do estado, cun rol singular para Galiza, Cataluña e Euskadi, eliminado as deputacións e as delegacións do goberno. Na medida en que o núcleo neocentralista aposta por reverter o proceso nunha dirección radicalmente recentralizadora, a outra vía que lle queda ás nacións sen estado é pular pola súa soberanía e independencia. Iso, alén de resolver o problema político das aspiracións nacionais, simplificaría enormemente a estrutura administrativa. No noso caso quedarían tres: concellos, comarcas e goberno galego. E relacións directas coa Unión Europea.

Que erros se cometeron no seu desenvolvemento?

XV: Como dixen os erros principais foron, primeiro, tratar de taponar os problemas nacionais de Cataluña, Euskadi e Galiza co famoso “café para todos”, con 6 autonomías uniprovinciais; segundo, montar as autonomías sen desmantelar as deputacións e engadindo a maiores as delegacións do goberno; terceiro, un sistema de financiamento irracional cedendo competencias de execución en boa parte do gasto público (sanidade, educación, servizos sociais, etc) pero sen verdadeira autonomía e responsabilidade nos ingresos; cuarto, mantemento dunha dimensión inxustificada do goberno central e de certos ministerios con escasas competencias; quinto, unha desconfianza continua dos poderes centrais contra certas autonomías abrindo unha disputa permanente para recatar competencias.

Ata que punto é responsábel o estado das autonomías da situación económica do país?

XV: Realmente nada. Non é nas autonomías onde está a raíz da crise financeira, do euro e do modelo neoliberal. A crise económica ten pouco que ver co problema autonómico e menos aínda pode xustificarse a recentralización como se fose unha vía de solución a crise. Son problemas que compre discutir separadamente se queremos atopar solucións de verdade. En termos económicos o sistema autonómico constituíu un factor de desenvolvemento económico importante nos últimos trinta anos e evitou unha maior desigualdade territorial, de xeito que a hiperconcentración da actividade económica en Madrid tería sido moi superior e máis irracional sen as autonomías. Que o sistema autonómico compre mudalo por outros motivos como os que eu apunto é unha cousa pero que se lle boten as culpas da crise é unha manipulación dos feitos totalmente irresponsábel e movida por unha ideoloxía conservadora e interesadamente madrileñista. Usar a crise como desculpa para recentralizar o estado é unha aventura irresponsábel da dereita española que posíbelmente arrastre consecuencias que eles non agardan.