UNHA ALTERNATIVA GALEGA Á REFORMA DO SISTEMA FINANCEIRO ESPAÑOL
A NECESIDADE REDEFINIR O SISTEMA FINANCEIRO GALEGO E A CREACIÓN
DUNHA BANCA PÚBLICA
Estudo realizado polo grupo ICEDE (USC)
dirixido por Xavier Vence (catedrático de economía aplicada da USC)
e realizado coa colaboración de Brais Yáñez Chamosa (investigador) e Jorge
Fernández Montoto (investigador, bolseiro da Fundación SGD)
Santiago de Compostela, marzo de 2012
O nacionalismo neste momento só pode
facer seu o discurso e o programa que nos ven caracterizando desde hai un
século.
Cómo xa reivindicaba Lois Peña Novo nos
anos vinte do século pasado, precisamos institucións financeiras que garantan o
reinvestimento do aforro no sistema produtivo galego e “non pode encomendarse
esa función á banca privada, cuxo carácter mercantil ha de obrigarlle a pensar
máis nos seus propios beneficios que no beneficio de Galicia”; por iso ten que
ser “unha entidade oficial”. Por iso mesmo na súa obra La Mancomunidad Gallega
de 1921 propoñía a creación dunha banca pública dependente da Mancomunidade: A
Caixa de crédito da Mancomunidade. “La
Caja de Crédito de la Mancomunidad puede atraer el dinero sobrante, el
dinero del ahorro gallego, que hoy huye de Galicia en cantidades fabulosas,
porque Galicia ahorra mucho, para emplearse en títulos de deuda española y en
muchos casos en títulos de valores extranjeros... Es un deber patriótico
nacionalizar ese dinero que hoy no rinde ninguna utilidad a la riqueza de
Galicia... En Galicia no falta dinero ni tampoco riqueza para explotar; sólo
nos falta nacionalizar nuestro dinero. El día que lo consigamos podremos decir
con orgullo que hemos conquistado un puesto entre los pueblos civilizados. Y la Mancomunidad con sus
instituciones puede ser el principio”.
En 1925 pronunciou unha conferencia en
Vigo sobre o Aforro e defende a creación dun Banco Galego que recolla o aforro
da emigración para reinvestilo no país e defende a función das Caixas de Aforro
propoñendo “o control do Estado e dos municipios para destinar a obras de carácter
público parte dos capitais depositados, cuxo melloramento social contribuirá á
riqueza de todos”.
Iso mesmo levouno a incluír no proxecto de Estatuto presentado pola Federación Republicana Galega na Asemblea da Coruña de 1931 a obriga do “Estado Galego” de crear un “Banco do Estado” e outro Banco Hipotecario e de Crédito Agrícola.
I. A CRISE DO MODELO BANCARIO NEOLIBERAL................................................................................ 5
I.1. A asfixia financeira da economía
produtiva e das familias......................................................... 5
I.2. A crise dun modelo financeiro virado
cara a especulación e os intentos por rescatalo.... 7
II. ALTERNATIVAS: Banca Pública, nova caixa
pública e outras entidades de carácter social 9
II. 1. A BANCA PÚBLICA: Características, funcións e
realidade en Europa e no mundo................................. 9
II.1.1. A banca pública en Europa e no
resto do mundo................................................................ 10
II.1.2. Argumentos a favor da banca pública................................................................................... 15
II.3.
ALTERNATIVA PARA REDEFINIR O SISTEMA FINANCEIRO GALEGO: A BANCA PÚBLICA E NOVA
CAIXA DE AFORROS...................................................................................................................................... 17
II.3.1. Marco
legal da banca pública na UE e no Estado Español................................................................ 17
II.3.2.
Situación actual de NOVACAIXAGALICIA e NOVAGALICIA BANCO e opcións de futuro............ 18
II.3.3. Impulsar a diversidade do sistema financeiro galego
de carácter social e cooperativo...................... 21
II.4. Unha primeira aproximación ao
potencial crediticio dunha Banca Pública Galega....... 21
UNHA ALTERNATIVA GALEGA Á REFORMA DO SISTEMA FINANCEIRO ESPAÑOL
A NECESIDADE REDEFINIR O SISTEMA FINANCEIRO
GALEGO E A CREACIÓN DUNHA BANCA PÚBLICA E OUTRAS INSTITUCIÓNS DE CRÉDITO
A
PROPOSTA EN SÍNTESE
Por todo o
conxunto de razóns presentadas neste documento formulamos a proposta de
redefinir e construír un auténtico sistema financeiro galego, aproveitando e
desenvolvendo todas as competencias recollidas no artigo 30 do Estatuto de
Autonomía e na actual Lei Galega de Caixas de Aforros.
A proposta está
asentada en dous grandes piares, cuxa pertinencia fundamentamos nos epígrafes
que veñen a seguir:
a. Creación dunha BANCA PÚBLICA GALEGA, conformada como
Banca Pública comercial, con capacidade para a captación de aforro (depósitos
de particulares), crédito e investimento e actuando como Axencia financeira da
Comunidade autónoma, o que lle permitirá asumir o control directo das
operacións financeiras asociadas á xestión do orzamento da Administración
Autonómica e, en particular, das relativas ao endebedamento, até hoxe
realizadas por intermediación de entidades financeiras privadas. Esa BPG incorpora tamén as funcións típicas dun instituto galego de crédito e investimento,
co obxectivo de reformular os instrumentos financeiros á disposición das nosas
empresas produtivas, para criar as condicións que permitan superar a crise e,
sobre todo, estar en mellores condicións de medrar no futuro, cunha orientación
do crédito cara actividades innovadoras e cara os obxectivos estratéxicos dun
desenvolvemento sustentábel. Trátase, polo tanto, dunha iniciativa pragmática
destinada a atallar con decisión a situación de crise na que nos atopamos
inmersos pero tamén, e sobre todo, dunha aposta por criar condicións
estruturais que permitan o desenvolvemento económico a longo prazo do noso
país. Con esta proposta queremos dotar ao goberno galego dun novo instrumento,
facendo uso das competencias atribuídas polo Estatuto de Autonomía, que
permitirá financiar o desenvolvemento de novas actividades nos diferentes
sectores produtivos do noso país e contribuirá positivamente a reordenar o
propio sector financeiro galego na dirección de incrementar o seu compromiso
coa economía produtiva. De tal forma que a eficacia e impacto desta proposta
verase reforzada pola introdución de mudanzas normativas no sector do aforro e
o crédito congruentes cos obxectivos perseguidos. O tipo de instrumentos e
actuacións principais desta institución pública de crédito e investimento están
centrados na canalización de crédito para as empresas e no seu financiamento
mediante participación directa no capital das
empresas de xeito temporal ou estábel.
b. Nova caixa de aforros de carácter público ou público-privado e
outras entidades de crédito de carácter cooperativo e social. Neste caso
trátase de aproveitar e desenvolver as posibilidades que ofrece o marco legal
e, en particular, a nova lei galega de caixas, reformada polo Parlamento de
Galicia en 2010.
Esta proposta
busca facer uso e desenvolver as nosas competencias autonómicas para preservar
e diversificar os instrumentos financeiros postos a disposición da economía e a
sociedade galegas. Nese sentido, consideramos que Galiza resulta enormemente
prexudicada pola reforma financeira emprendida en 2009 ao abeiro do FROB (Fondo
de Reestruturación Ordenada Bancaria) e que continua e radicaliza o conxunto de
medidas aprobadas no mes de febreiro polo goberno central e referendadas no
Parlamento español co apoio do PP e PSOE. Esas reformas buscan cercenar as
competencias exclusivas recoñecidas polo Estatuto de Autonomía e forzar un
vasto proceso de concentración bancario –unha vez consumada a desaparición práctica
das caixas de aforros-, que será totalmente disfuncional ás necesidades das
PEMES, sobre todo de economías periféricas, e
que irá acompañado ademais dunha centralización do mesmo na capital do
estado, privando ao noso país de entidades financeiras propias o que, de
consumarse, significaría a laminación da nosa autonomía e capacidade real de
autogoberno.
I. A CRISE DO MODELO BANCARIO NEOLIBERAL
I.1. A asfixia financeira da economía produtiva e das familias
O actual contexto de profunda crise económica e
financeira pon de manifesto a existencia de graves dificultades para acceder ao
crédito e ao financiamento por parte das empresas produtivas galegas,
dificultades especialmente acusadas no caso das máis pequenas e medianas. Neste
momento, a prolongada crise financeira que estourou en 2007 coa bancarrota de
moitas das máis grandes entidades financeiras americanas e europeas, o colapso
dos mercados financeiros (bolsas de valores, derivados, futuros, etc) e o
traslado no caso europeo a un problema de débeda pública están provocando o
curtocircuito de todos o instrumentos de financiamento das entidades e das
empresas produtivas. A extrema gravidade reflíctese no feito de que seca de
recursos afecta non só ao crédito destinado á realización de investimentos a
longo prazo senón tamén ao crédito comercial, o destinado a cubrir operacións
de circulante a curto prazo e mesmo o desconto de papel.
As entidades financeiras privadas acusan serios
problemas de liquidez e de solvencia que limitan o seu propio acceso aos
mercados interbancarios e iso, unido á elevación do risco como consecuencia da
redución de actividade económica, conduce a unha drástica redución e
encarecemento dos préstamos concedidos e acaba provocando unha situación de
asfixia financeira para a economía produtiva. Esa restrición crediticia que
afecta ás empresas produtivas e ás familias acelera a tendencia cara unha
profunda recesión.
Ese encadeamento dunha profunda restrición do
crédito e unha recesión económica ameaza con crear un círculo vicioso que
require medidas audaces para evitar o seu prolongamento. As axudas públicas á
banca que se están poñendo en marcha por moitos gobernos, entre eles o español,
teñen un elevado custe para o erario público e a sociedade e, por outra parte,
corren o risco de non resolver o fondo do problema, como o decorrer do tempo
parece confirmar. Superar a actual situación require facerse cargo da
necesidade de introducir reformas de maior alcance no sistema financeiro.
O gran problema está en que as reformas que se
viñeron impulsando nos tres últimos anos a nivel español van na dirección
equivocada. No canto de crear as condicións para resolver o problema o que
están a facer é agravalo. Todas as medidas implementadas desde 2009, desde a
creación do FROB (Fondo de Reestruturación Ordenada Bancaria), están deseñadas
para satisfacer as necesidades e intereses da banca -da gran banca- e non da
economía produtiva. Todos os sacrificios impostos á sociedade e á economía
produtiva veñen xustificándose desde o principio co argumento de que “o
primeiro é axudar e rescatar a banca para que logo flua o crédito” cara as
empresas e as familias. Desde o nacionalismo sempre denunciamos a impostura
dese discurso oficial. O certo é que, despois de todo o tempo transcorrido, esa
afluencia de crédito non chega. Máis ben ocorre todo o contrario, a seca de
crédito vai facéndose a cada paso máis aguda, de xeito que asfixia e estrangula
unha proporción cada vez maior do noso tecido empresarial, coa particularidade
de que a intensidade dese estrangulamento aumenta canto máis se vai prolongando
no tempo esa situación.
Os datos do Banco de España (publicados polo IGE
para Galiza) amosan que a partir de 2008 o crédito desacelerase moi bruscamente
e a partir de 2010 prodúcese un colapso do crédito, provocado de xeito moi
especial polo estrangulamento das caixas de aforros. As medidas adoptadas nese
ano por parte do Goberno Central e o Banco de España, forzando un acelerado
proceso de reestruturación, consolidación e fusións no sector son causas esenciais
dese fenómeno. A repentina elevación do nivel de core capital ao 10% é o factor
inmediato que obriga a estas entidades a dotar reservas e cortar radicalmente a
billa do crédito.
¿Cómo se percibe a seca de crédito por parte das
empresas?. Non dispoñemos de información específica sobre as empresas galegas
pero podemos tomar como referencia aproximativa as valoracións feitas polo
conxunto das empresas españolas.
Tomaremos como fonte de información dous estudos
recentes, un realizado polo INE e Eurostat e outro realizado polo ICO en
setembro de 2011. O informe publicado polo INE sobre o acceso a crédito das
empresas españolas permite realizar unha comparativa entre a valoración da
situación en 2007 e 2010. Como se pode observar, a situación financeira das
empresas empeorou de xeito moi claro e, de xeito especialmente grave, todos os
aspectos relativos ao financiamento bancario: o custe do financiamento (xuros,
etc), as demais condicións de negociación dos créditos e, sobre todo, a propia
disposición dos bancos a conceder calquera tipo de financiamento. O grao de
éxito á hora de conseguir créditos caeu bruscamente para todo tipo de sectores
(obviamente, cae con máis no sector da construción) e para todo tipo de
empresas (sexan de “alto crecemento”, “gacelas” ou doutro tipo).
Estes datos poñen de manifesto que a seca de crédito
é xeneralizada e indiscriminada, o que permite afirmar que o problema non está
ligado tanto a problemas e dificultades do lado das empresas senón e sobre todo
a un deterioro radical da situación das entidades financeiras que as leva a
cortar o crédito de xeito xeral.
O estudo do ICO está centrado máis especificamente
sobre as PEMES e o seu acceso a financiamento alleo en España. Os resultados
son coincidentes e reforzan os anteriores. Para empezar xa diminuíu de xeito
moi importante o número de PEMES que tentaron conseguir financiamento alleo (do
81,6% a principios de 2009 a
un 65,1% a mediados de 2011). Ademais, a proporción delas que encontraron
problemas é moi alta e crecente (pasou do 81% ao 88%).
Por outra parte, as PEMES observaron en xeral un
redución do volume de financiamento facilitado polos bancos e un forte aumento
do seu custe, tanto polos xuros como por comisións. Tamén aumentaron de xeito
moi intenso os requirimentos de garantías persoais para a concesión de créditos
(pasando do 34% ao 48% dos casos).
As consecuencias desa seca de crédito que afecta á
economía produtiva e particularmente ás PEMES maniféstanse no recorte xeneralizado
de actividade, constituíndo un dos factores que contribúe decisivamente ao
panorama recesivo e de estancamento que atravesa a economía galega –e a
española- ao longo dos últimos catro anos. Nese contexto só determinados tipos
de grandes empresas gozan de liquidez e son xustamente aquelas que polo seu
tipo de negocio (grandes empresas de distribución e venta: Inditex, Telefónica,
Endesa, Gas Natural, etc) dispoñen dun potente fluxo de caixa do consumidor
final que lles permite obviar o curtocircuíto do financiamento externo
bancario.
O problema é que esa seca de crédito para a inmensa
maioría do tecido produtivo non é só conxuntural senón que para unha parte do
tecido de PEMES da economía produtiva ven de atrás e, por outra parte, a
orientación que o goberno central lle está a dar á reestruturación bancaria e
do conxunto do sector financeiro vai reforzar os estrangulamentos existentes. A
aposta clara pola concentración bancaria até deixar un sistema financeiro
dominado por un pequeno número de mega-bancos (acaso non máis de media dúcia)
configura un panorama moi desfavorábel para as PEMES e autónomos.
Que dúbida cabe que este mesmo tipo de racionamento
de crédito opera tamén para os particulares. Máis aínda, un dos piares esencias
da banca para xerar beneficios nun contexto no que o seu negocio normal está
colapsado consiste en espremer até o extremo á súa clientela de aforradores:
comisións elevadas por todo tipo de operacións, comisións máis elevadas polas
súas tarxetas, tipos de xuro elevados nos créditos e hipotecas, penalizacións
abusivas nos descubertos, abusos de posición dominante na relación cos seus
clientes e mesmo a proliferación de estratexias agresivas na venta de produtos
financeiros aos seus clientes menos instruídos ou máis confiados que acaban
resultando mesmo fraudulentos ou estafas (como é o caso das chamadas
participacións preferentes). Isto significa que millóns de modestos usuarios de
banca están convertidos en reféns dun negocio bancario que os acabou
convertendo en clientes cautivos dun negocio financeiro cuxa febleza prolongada
na intermediación financeira busca ser suplida polo cobro de custes e comisións
abusivas por calquera operación.
Por que ocorre iso?. Esencialmente porque as medidas
e reformas dos tres últimos anos están feitas para dar osíxeno e rescatar un
modelo de banca primordialmente virada cara a especulación, que fracasou e que,
en realidade, xa no pasado –antes da crise- viña sendo pouco útil e pouco
comprometido co financiamento da economía produtiva e innovadora. Por iso,
rescatar esas entidades, reforzando o seu tamaño, concentrando todo o sistema
nun reducidísimo número de grandes entidades e acentuando aínda máis ese
perfil, non vai servir en ningún caso para resolver os problemas da economía
produtiva e o necesario impulso cara un novo modelo produtivo virado cara a
innovación. Polo tanto, a liña das reformas emprendidas en 2009, impulsadas
pola gran banca e aplicadas por consenso entre PP e PSOE, e cuxa traca final é
a reforma financeira do PP de 2012, non son solución nin a curto nin a longo
prazo. A curto prazo sacrifican a economía produtiva destinando todos os
recursos públicos á rescatar a banca e a medio longo prazo, aínda no caso de
que esa banca se sanee, creando grandes conglomerados bancarios, non vai ser
unha ferramenta útil para satisfacer as necesidades de financiamento das
pequenas e medianas empresas e das familias.
I.2. A crise dun modelo financeiro virado cara a especulación e os intentos por rescatalo
Máis alá da gravidade da situación dos últimos catro
anos, compre constatar que as dificultades para acceder a financiamento a medio
e longo prazo por parte das empresas produtivas (deixando a parte o caso
particular das inmobiliarias) non é algo novo ou conxuntural provocado pola
severidade da actual crise. En realidade, os estudos realizados nos últimos anos
revelan que as empresas produtivas, en particular as pequenas e medianas, levan
padecendo un notable racionamento de crédito ao longo dos últimos lustros;
racionamento de crédito e de financiamento que afectaba sobre todo aos investimentos
a medio e longo prazo, esenciais para o crecemento, modernización e expansión
das empresas. Esa é tamén a percepción que teñen os empresarios. Os bancos
preferiron centrarse prioritariamente nos mercados financeiros e interbancarios
que ofrecían negocios máis fáciles e rendíbeis a curto prazo e, no longo prazo,
optaron polo negocio hipotecario que, en principio, parecía de menor risco
debido á importancia das garantías reais.
Ese divorcio entre a banca e as empresas produtivas
fixo que o crecemento destas tivera que basearse case exclusivamente sobre a
capacidade de autofinanciamento, o que tivo e ten un efecto sobre as taxas de
crecemento e sobre a diversificación do tecido produtivo. De feito, só aquelas
empresas con grande capacidade para xerar liquidez grazas á súa relación
directa co consumidor final (comercializadoras e distribución) puideron
acometer estratexias de expansión rápidas (como amostran algunhas experiencias
galegas exitosas tais como Inditex, Gadis, Froiz, etc). Neses casos a súa altísima
liquidez permitiulles autofinanciar a súa expansión sen a penas recorrer ao
crédito ou facéndoo de xeito marxinal. Iso é o que ocorreu no pasado e é o que
está a acontecer tamén na actualidade, como reflicten os últimos datos sobre a
liquidez das grandes empresas. Pero na maior parte dos sectores o recurso ao
crédito e a captación de recursos externos son as únicas vías para poder
acometer estratexias de expansión máis ou menos aceleradas. E, nese plano, as
PEMES galegas sempre encontraron importantes dificultades de financiamento a
medio e longo prazo en condicións asumíbeis. Polo tanto, o problema faise neste
momento máis grave como consecuencia da crise pero a dificultade para elas é un
feito estrutural. E iso pexou e pexa o desenvolvemento económico do país.
Ese patrón de comportamento estrutural non está
desvinculado da crise que actualmente vivimos. O distanciamento prolongado
entre as entidades financeiras e a economía productiva é unha das causas que
están na raíz da profunda crise que vive actualmente o modelo financeiro
neoliberal. Unha economía finanzarizada na que as entidades financeiras centran
o groso do seu negocio nos mercados financeiros, crecentemente sofisticados,
crea as condicións para procesos de carácter especulativo e de burbulla -que
levan á creación de capital ficticio e o seu cambio de mans- pero non
contribúen a creación de riqueza. Polo contrario, introducen unha grande
inestabilidade no sistema económico, distorsionan os criterios de investimento
penalizando o investimento a longo prazo e, en consecuencia, limitan a creación
de riqueza real na sociedade.
Nos últimos lustros, como
consecuencia dunhas políticas temerarias de alta exposición ao risco
especulativo, nuns mercados crecentemente desregulados (acordo Basilea I e II),
o sistema financeiro privado xerou unha burbulla de capital ficticio que ao
estalar está a provocar unha destrución masiva de capital. O seu efecto sobre o
sistema de crédito está a ser devastador.
Por iso a saída á actual crise non pasa por restaurar
as condicións do modelo anterior senón que require adoptar medidas de maior
alcance que muden estruturalmente ese modelo fallido.
O problema é máis agudo nas economías periféricas,
como a galega. Efectivamente, visto en conxunto, o desacople entre a oferta e a
demanda de crédito é particularmente máis intenso en economías periféricas como
a nosa, para quen a globalización dos mercados tende a orientar ás entidades
financeiras cara os mercados inter-bancarios e mercados máis diversificados e
con maior liquidez, re-dobrando os problemas de financiamento das economías
produtivas periféricas e re-alimentando o círculo vicioso que obstaculiza o
desenvolvemento económico.
Nestes espazos, a deficiente articulación entre a
oferta e a demanda de crédito acusa tamén as deficiencias existentes do lado da
demanda, sobre todo nun contexto de pequenas e medianas empresas
insuficientemente profesionalizadas que teñen dificultades para formular
proxectos de investimento rigorosos e viábeis. Superar esa eiva require desenvolver
unha estrutura de apoio e asesoramento para e elaboración deses proxectos, con
equipas solventes que traballen en proximidade ao empresario.
Como consecuencia destas eivas estruturais, a
dinámica do ciclo depresivo que se ten instalado a economía global e, sobre
todo, na europea, tende a producir efeitos máis graves nas economías
periféricas e nas súas PEMES. Nos últimos tempos observamos que a desconfianza
ten pechado aínda máis o acceso ao financiamento das PEMES, impedíndoas acceder
ao financiamento a curto prazo (pólizas de crédito, liñas de cualificación para
o desconto de papel, etc...)
O problema no noso país ven de lonxe e agravouse de
xeito notable desde fins dos anos noventa, con motivo da entrada no euro e a
incontrolada expansión do sector inmobiliario. Todo o sistema bancario e tamén
as dúas Caixas de Aforros galegas (Caixa Galicia e Caixa Nova) foron orientando
a súa política de crédito cara ese sector, tanto como crédito hipotecario como
crédito a empresas promotoras e construtoras e mesmo con investimentos e
participacións directas neses tipo de actividades. Iso xa tivo como resultado
un paradoxal racionamento de crédito para pequenas e medianas empresas
produtivas e innovadoras, mesmo a pesar dese contexto xeral de burbulla financeira
e crediticia.
Con todo, o máis grave e de consecuencias máis
profundas de cara o futuro ocorre a partir de 2009 coa remuda radical das bases
estruturais do sistema financeiro no noso país. A estratexia de desmantelamento
do sistema de caixas de aforros, empezando por un proceso de fusións e
rematando coa bancarización das mesmas e a final concentración de todo o
sistema financeiro español nun moi reducido número de grandes entidades, supón
un empeoramento radical de escenario.
Nese proceso Galicia perde o control das caixas de
aforro que xestionaban o 42% do aforro e o crédito no noso país e, de paso,
perde na práctica as competencias estatutarias sobre tan importante parte do
sistema financeiro.
Todo ese proceso estivo guiado por dous vectores
centrais: por un lado, quitar do medio ás Comunidades Autónomas na regulación e
control dunha parte moi importante do sistema financeiro –as entidades de
crédito- e, por outro lado, contribuír con fondos públicos (FROB, avais, etc) e
a iniciativa gobernamental e Banco de España para rescatar e reforzar á banca
privada de cara ao futuro, saneando os seus balances, eliminando unha parte da
competencia e entregándolle unha grande parte da rede comercial e do mercado do
sistema de caixas.
II. ALTERNATIVAS: Banca Pública, nova caixa pública e outras entidades de carácter social
II. 1. A BANCA PÚBLICA: Características, funcións e realidade en Europa e no mundo
Na literatura sobre banca pública non se atopa unha
definición unívoca de qué se entende por banco público; o criterio habitual
para determinar se unha entidade é ou non pública será a porcentaxe do seu
capital en poder dunha autoridade pública. En todo caso, case tan importante
como a propiedade é a capacidade que as autoridades públicas teñen para
controlar a xestión dos bancos, o cal non sempre está relacionado ca porcentaxe
de capital nas súas mans. Esta diferenciación entre propiedade e control
revélase útil no caso de entidades financeiras integradas dentro de cadeas de
poder altamente complexas.
En termos xerais poden definirse dous tipos
principais de entidades financeiras públicas:
-Bancos ou axencias financeiras públicas: De acordo
con a Directiva 2006/111/EC se poden considerar entidades financeiras de
propiedade pública aquelas sobre as que as autoridades públicas exercen unha
“influencia dominante”; o que sucede cando estas últimas controlan ben a metade
dos dereitos de voto, ben cando posúan a metade do capital.
-Bancos ou axencias financeiras con influencia
pública: Que existe cando as entidades públicas teñen capacidade de influencia
significativa pero minoritaria sobre as entidades financeiras. Considérase que
a influencia pública é significativa para niveles de control do capital
superiores ao 5% do mesmo. De acordo coas definicións do IFRS pódense
establecer distintos limiares de influencia en función da proporción de capital
en mans da autoridade pública.
Táboa 1: Niveis de propiedade e
control pública coa correspondente clasificación
Fonte: Public Financial
Institutions in Europe (2011)
II.1.1. A banca pública en Europa e no resto do mundo
En contra da crenza fomentada polos creadores de
opinión, a banca pública non so existe nunha grande variedade de países, senón
que ven desempeñando un papel fundamental en favor do desenvolvemento e
estabilidade económica dos mesmos.
En 2010 existían en Europa 224 bancos de influencia
pública, dos cales 127 eran de capital 100% público. En total, o 21,7% dos
activos do sistema financeiro europeo están en mans de bancos cunha
participación pública superior ao 20% do seu capital.
O alemán é un dos casos máis paradigmáticos a nivel
europeo. As caixas de aforros teutonas (unhas 400) son entidades de
responsabilidade pública; o que implica que en termos legais non teñen
propietario pero, en todo caso, un organismo público (sexa un municipio ou un
conxunto de municipios, por exemplo) asumirá sempre a responsabilidade sobre as
actividades da caixa e actuará como garante dos seus depósitos. Os entes
públicos non teñen potestade para transferir a propiedade das caixas, pero si
certa capacidade para influír sobre as súas operacións. As caixas de aforros
están suxeitas á lexislación de cada “Lander”, que como norma xeral estipula
que as caixas deben “servir ó interese
público da súa rexión incentivando o aforro” así como “satisfacer a demanda de crédito e as
necesidades financeiras dos traballadores, as PEMEs e os respectivos
entes públicos das súas rexións”. A finalidade única das caixas non é polo
tanto a maximización do beneficio, se ben si se trata de entidades que se rexen
de acordo a principios de mercado.
O conxunto de caixas de aforro alemán recibe o nome
de S-Group e está configurado nunha estrutura de tres niveles non xerárquicos.
No primeiro aparecen caixas de carácter local especializadas en banca tradicional.
No segundo figuran os grandes Landesbanken, que operan incluso a nivel
internacional e participan en operacións de grande volume. No terceiro chanzo
atópase o Deka Bank, que actúa a nivel nacional como provedor especializado en
servizos e produtos de investimento para as caixas.
O S-Group está composto por mais de 400 entidades, e
constitúe o grupo líder tanto na captación de depósitos como na concesión de
créditos, moi por enriba de bancos comerciais e cooperativas. O grupo de caixas
de aforro é ademais o segundo máis grande por volume de activos, cun 27% do
total, por un 43% dos bancos comerciais. Cabe sinalar ademais que o das caixas
de aforro é o grupo de entidades que mellores resultados obten en termos de
eficiencia en custes e rendibilidade.
Ademais do alemán, identifícase a existencia de
entidades financeiras públicas noutros 31 países de Europa (táboa 2). Austria é
outro dos países onde existen caixas de aforros de responsabilidade pública,
cun volume de activos de case o 7% do total do sistema. No caso austríaco
existen distintas alternativas de propiedade para as caixas. Por un lado poden
ser xestionadas, ben por entidades públicas locais (dun xeito similar ao
alemán), ben por asociacións locais de cidadáns. Por outro, as caixas pódense
subdividir en dúas entidades, sendo unha a unidade operativa (privada) e outra
unha institución que asume o rol de propietaria, que se denomina “caixa de
aforros administrativa”; sendo esta última a forma de propiedade máis
xeralmente adoptada, a fin de incrementar os niveis de transparencia e
eficiencia.
Táboa 2: Banca pública en Europa.
Tipo de participación e número de entidades, 2010
Fonte:
Schmit, Gheeraert, Denuit e Warny (2011) “Public Financial Institutions in Europe”
As caixas austríacas presentan unha peculiar estrutura
organizativa, xirando arredor dunha entidade (Erste Group Bank AG) na que se
centralizan unha grande cantidade de activos e actividades e que constitúe o
axente financeiro máis importante de toda Austria.
O fenómeno da banca pública presenta raíces
profundas en países de características moi heteroxéneas. Detéctase a existencia
deste tipo de entidades en importantes economías de mercado como a francesa,
onde existen 21 entidades 100% propiedade do estado[1] que absorben case un 5% da
cota de mercado, así como participación pública en entidades que acumulan cerca
do 16% dos activos totais. O peso das entidades financeiras públicas é aínda
máis forte en países como Turquía (4 entidades 100% públicas cuxos activos
representan un 34,4% dos totais) ou Portugal (onde o estado é propietario do
100% do capital de tres bancos que absorben o 23,5% dos activos totais do
sector). A presenza de bancos públicos faise incluso patente en “paraísos
fiscais” como Suíza, onde 19 entidades de propiedade pública (principalmente
bancos cantonais) manexan o 22,5% dos activos. Outros países con bancos
integramente públicos cunha cota de mercado superior ao 5% son Irlanda,
Finlandia, Holanda, Suecia, Noruega e Italia, onde a cota de mercado era
inmensamente maior ata que se iniciou o proceso de privatización bancaria nos
90.
Como dicimos, a realidade da banca pública non se
pode limitar a análise aos bancos 100% propiedade das administracións senón que
compre incluír tamén as de influencia
pública. Existen entidades participadas nunha porcentaxe do capital
inferior ao 50% sobre as que as axencias públicas poden exercer unha grande
influencia, que en maior ou menor medida determinará a orientación das
actividades das mesmas. Alemaña conta co meirande número de entidades de
influencia pública, 44, o que lle permite controlar total ou parcialmente preto
do 35% dos activos do seu sistema financeiro. Suíza e Francia contan con máis
de 20 entidades participados por entes públicos, que absorben o 34,3% e o 19,5%
dos activos dos respectivos mercados nacionais. Ningún do resto de países ten
participacións en máis de 10 entidades, destacando os casos de Turquía (5
entidades que representan cerca do 45% dos activos totais) e Noruega. Noruega
conta con só duas entidades financeiras participadas polo estado, a través das
cales controla mais do 50% dos activos totais do seu sistema financeiro. Unha
desas entidades é o DnB NOR, do que o Ministerio de Industria posúe preto do
40%, e que se trata do banco mais importante do país.
Tamén Rusia é un exemplo significativo tanto polo
peso acadado pola banca pública como pola dinámica de desenvolvemento da mesma,
desprazando paulatinamente á banca privada do mercado. En total, en 2009
existían 78 bancos de influencia pública en Rusia, dos que 50 eran propiedade
do estado (que controlaba máis do 50% do capital) e 11 eran dirixidos por
axentes públicos sen que estes controlaran máis da metade do seu capital. O
peso das entidades financeiras de influencia pública ven aumentando rapidamente
dende 2001. Así, en 2009 os bancos públicos controlaban máis do 55% dos activos
do sistema por un minguante 45% dos bancos privados e de capital estranxeiro.
Hai que sinalar que ata 1998 os entidades financeiras públicas viñan perdendo
protagonismo a pasos axigantados, pero a crise sufrida ese mesmo ano marcou un
troco de tendencia grazas ao grande dinamismo amosado polas mesmas, que derivou
nunha absorción masiva de entidades privadas por parte do estado, culminada nos
anos 2008 e 2009. De todos os activos en poder público, máis do 70%
corresponden a bancos de propiedade federal, por un 7-8% en poder de entidades
controladas por administracións rexionais e un 20% en mans de grandes
conglomerados empresariais de propiedade pública.
A banca pública non é un fenómeno exclusivo de
Europa. A súa presenza é moi relevante en todos os países emerxentes. En países
asiáticos como China ou a India este tipo de entidades desempeñaron un papel
fundamental no crecemento económico das últimas décadas.
A diferenza do caso europeo, onde os bancos de
responsabilidade pública son nunha grande parte caixas de aforros, na India as
entidades públicas son eminentemente bancos comerciais. Trátase de entidades de
capital híbrido, no sentido de que cotizan en bolsa, pero sempre co estado como
accionista principal. Estas entidades caracterízanse pola contención salarial
nos postos directivos así como pola orientación do crédito cara proxectos de
alcance social. A banca pública apareceu na India froito da nacionalización dos
principais bancos comerciais no ano 1969. A nacionalización responde á
consideración do crédito como un elemento capital para o desenvolvemento do
estado, o que obrigaba ao seu control público. Se ben nos anos 90 iniciouse un
tímido proceso de liberalización, os bancos públicos seguen a levar a voz
cantante, cun incremento gradual da proporción dos activos controlados, que en
2011 supuxo un 80% do total. Os bancos públicos manexan tamén máis do 75% dos
depósitos, por un pequeno 20% dos bancos privados nacionais e algo menos do 5%
dos estranxeiros. En total, o goberno indio controla preto do 60% de tódolos
activos do sistema financeiro.
Na India existe consenso sobre a relevancia do papel
xogado pola banca pública durante a crise na que, mentres os bancos privados
afrontaban fortes perdas como consecuencia da súa implicación en actividades de
banca especulativa, os públicos drenaron crédito de xeito inesgotable cara
actividades de carácter produtivo.
O sistema bancario chino conta tamén con entidades
bancarias de propiedade pública. De feito, a meirande parte dos bancos que
operan en China están controlados total ou parcialmente polo estado. O
entramado de bancos con influencia pública abarca grandes bancos estatais
(industriais), bancos comerciais que cotizan en bolsa (joint-stock commercial
banks), unha rede de bancos que opera a nivel urbano e bancos para o artellamento
de políticas estatais (policy banks). Cada un destes grupos de entidades
presenta formas de propiedade distintas. Os grandes bancos estatais están
totalmente controlados polo goberno, mentres que o capital dos joint-stock está
repartido entre o estado e investidores estranxeiros, e cotizan en bolsa. No
caso dos bancos urbanos, os gobernos locais exercen unha grande influencia
sobre as súas actividades e en moitos casos son propietarios da meirande parte
das súas accións.
Os grandes bancos públicos controlan máis da metade
dos activos do sistema financeiro chino, se ben a cota dos joint-stock vense
incrementando dende 2003, onde era só do 14% para chegar ao 26,9% en 2009. Este
non é máis que o reflexo do proceso de apertura que está a experimentar a banca
china dende 2006, caracterizada polo menor peso do estado no capital das
entidades e un xiro cara as actividades de banca universal.
Tamén se atopan exemplos de banca pública en case
todos os países de Latinoamérica, nalgúns casos cunha grande importancia e
tradición e noutros casos recuperando a súa función nos últimos anos (como pode
ser o caso de Ecuador, Bolivia ou Venezuela). Brasil mantivo dende os anos 30 e
ata finais dos 80 unha estrutura financeira dirixida pola estado; se ben os
desequilibrios macroeconómicos dos 80 e o desacertado “Plan Real do 1994” xeraron problemas que
obrigaron á privatización dunha parte deles. Ao igual que na India, a
estructura de propiedade dos bancos brasileiros é híbrida. O seu número pasou
de máis de 30 en 1995 ata 9 en 2011, absorbendo cerca do 30% dos activos do
sector, por algo máis do 50% en mans dos 148 bancos privados. O espectro de
bancos públicos en Brasil vai dende bancos comerciais ata cooperativas de
crédito, pasando por bancos de desenvolvemento e crédito hipotecario. A
orientación de mercado da banca privada e da pública é diametralmente oposta.
Se os primeiros se decantan fundamentalmente pola concesión de crédito a c/p a
altos tipos de xuro, a banca pública é a que asume a voz cantante en termos de
crédito produtivo a l/p en actividades xeradoras de emprego e renda. Como
mostra, o 65% do financiamento a PEMEs é concedida pola banca pública, en
contraposición cun ínfimo 13% da banca privada (en 2005).
O fenómeno da banca pública non é nin tan sequera
alleo aos Estados Unidos. Así, Dakota do Norte conta cun banco propiedade do
goberno estatal, que deposita nel tódolos seus ingresos. O BND actúa como unha
especie de banco central a nivel estatal. Entre as súas funcións están, entre
outras, a de dirixir crédito cara actividades produtivas, así como a de actuar
como cámara de compensación do resto do bancos do estado. O BND non actúa como
competencia dos bancos comerciais do estado senón máis ben como complemento,
pois por un lado non capta depósitos de particulares (o
98% dos seus depósitos proceden dos fondos que xestiona o estado), e polo outro unha das
súas funcións é apoiar aos banco comerciais na concesión de crédito produtivo.
A súa existencia reduce a dependencia do crédito respecto dos grandes bancos
nacionais, cuxo billa adoita pecharse en situacións como a crise de 2007, con
efectos nefastos sobre a actividade produtiva. Unha das peculiaridades do BND é
que está xestionado por técnicos, de xeito que se garante a independencia da
entidade respecto de intereses de carácter político. Ademais, os estatutos da
entidade prohiben a participación do banco en actividades de corte
especulativo. En contra do que cabería esperar e a pesar de ser unha entidades
de banca moi tradicional, a eficiencia en beneficios do BND está a ser
espectacular, cun ROE medio durante os últimos anos do 25-26%. O éxito do caso
de Dakota do Norte parece estar a animar a outros estados á creación dos seus
propios bancos públicos. Así, na actualidade son 14 os estados que dun ou
doutro xeito están a dar pasos a favor da creación dun banco público de
propiedade estatal. De eses 14, 8 están en proceso de aprobación dun proxecto
de lei para a creación do banco, mentres que en Massachussets xa está en
funcionamento una comisión encargada da creación do mesmo. Seguindo o exemplo
do BND, nestes estados agardase que a creación do banco público permita
incrementar o emprego, aumentar o fluxo de crédito cara actividades produtivas
así como incrementar os beneficios do estado, permitindo reducir os déficits
sistémicos que están a sufrir case todos os estados americanos.
II.1.2. Argumentos a favor da banca pública
A realidade da banca pública é obxecto de opinións
controvertidas por parte de moitos autores. De feito, foi un albo da crítica
neoliberal na súa ofensiva contra a presenza directa estado na economía e,
especialmente, nas finanzas. De tódolos xeitos, a avaliación da banca pública
como alternativa á banca privada debe ir máis alá da análise da eficiencia en
termos de custe e beneficio, tendo en conta os efectos positivos que a súa
actividade ten para o desenvolvemento socioeconómico dos territorios nos que
esta operan.
Existe un amplo rango de argumentos a favor da banca
pública:
-Implicación
directa no desenvolvemento nacional/rexional: Promoción da competencia
en áreas onde ningunha entidade privada desexaría levar a cabo a súa
actividade. Evitar a fuga de capitais cara nacións/rexións máis desenvolvidas.
-Mitigan
externalidades negativas: O feito de que os bancos privados sexan entidades
de responsabilidade limitada, así como a separación entre propietarios e
xestores, son factores que incrementan o sesgo das entidades financeiras cara
investimentos de risco elevado; a proliferación de entidades públicas permite
limitar este tipo de prácticas e reducir o risco sistémico da economía
nacional.
-Minimizan o
impacto das asimetrías de información sobre o acceso a crédito: Son máis
proclives á hora de investir en proxectos onde os prestatarios presentan altos
niveles de opacidade informativa, como sucede xeralmente con as PEMEs.
-Meirande
orientación cara o financiamento da economía produtiva e PEMEs: Menor
orientación cara a maximización do beneficio que lle permite aos bancos
públicos involucrarse no financiamento de actividades de importancia
estratéxica para o desenvolvemento socioeconómico da rexión así como conceder
créditos a máis longo prazo.
-Mellora de
estabilidade financeira: Entidades útiles contra o risco intertemporal. As
caixas poden actuar como un importante instrumento de política anticíclica,
captando reservas en época de bonanza e liberándoas en época de crise. Os
bancos privados actúan unicamente movidos pola obtención de plusvalías.
-Capitalización
do valor da diversidade: A existencia de entidades non orientadas ao
beneficio incrementa a diversidade institucional dentro do sistema financeiro o
que estimula a competencia, da que saen beneficiados os clientes.
-Meirande
capacidade de intermediación: En xeral, os procesos de privatización
bancaria veñen acompañados dunha caída na actividade de intermediación dos
sistemas financeiros, que tenden a orientarse cara actividades dun corte máis
especulativo (exemplos: India, Brasil arriba sinalados)
-Minimizan o
risco de exclusión financeira: Eliminase o risco de que certos colectivos
atopen dificultades de acceso a servizos e produtos financeiros que necesitan
para levar unha vida normal (dispoñer de tarxetas de crédito, domiciliación
bancaria da nómina...)
II.3. ALTERNATIVA PARA REDEFINIR O SISTEMA FINANCEIRO GALEGO: A BANCA PÚBLICA E NOVA CAIXA DE AFORROS
II.3.1. Marco legal da banca pública na UE e no Estado Español
Como vimos existen múltiples exemplos de
bancos públicos en Europa e máis concretamente dentro da Unión Monetaria. Máis
alá das preferencias ou opcións políticas imperantes o certo é que non hai
ningún impedimento legal e xurídico a nivel comunitario para a existencia ou
creación de entidades financeiras públicas.
Dentro
da Unión Europea (artigo 90 do Tratado) o carácter público ou privado das
empresas que participan no mercado interior non é importante mentres que non se
distorsione a competencia. No que centra o seu interese principal é que a
actividade dos estados non prexudique ás empresas privadas en favor das
públicas (por exemplo: a través de axudas financeiras, ou o establecemento de
garantías especiais). O concepto de entidade de crédito
pública está totalmente recoñecido pola lexislación comunitaria.
A Comisión estudou as
cuantiosas axudas do Goberno alemán ao seu sector bancario dende o ano 2004,
moito antes de que comezara a crise. En tódolos casos estudados sobre as axudas
a bancos públicos, a Comisión non puxo en dúbida a pertinencia deste tipo de
entidades. Nos argumentos empregados pola Comisión, tanto para aquelas axudas
que foron aprobadas como para aqueles que se rexeitaron, o centro das
investigación sempre foi se as axudas distorsionaban a competencia no mercado
interno, e se a entidade sería viable no tempo sen necesidade de máis axudas
con independencia de se eran concedidas a bancos comerciais, caixas ou
Landesbank. A estrutura de propiedade da entidade receptora das axudas non
entraba dentro do ámbito de estudio da investigación.
Nas decisións da Comisión Europea sobre axudas estatais
ao sector financeiro, emprégase como base legal primaria o artigo 107 3
apartados (a) e (b) sobre axudas estatais no mercado interior dentro do Tratado
sobre o funcionamento da Unión Europea (TFEU). O apartado (a) considera como
compatibles: "As axudas destinadas a favorecer o desenvolvemento económico
de rexións nas que o nivel de vida sexa anormalmente baixo ou nas que exista
unha grave situación de subemprego, así como o das rexións contempladas no
artigo 349, habida conta da súa situación estrutural, económica e social".
Mentres que o apartado (b) fai referencia ao emprego de axudas para corrixir
alteracións serias.
Outro tanto
pode deducirse dos informes da Comisión Europea que avaliaron as axudas
estatais do FROB e concluíron que non supoñen un problema para a competencia no
mercado interior. Tamén se pode extraer que se por motivos de necesidade
económica o Estado Español ou unha administración autonómica decidiran converterse
en accionistas permanentes e garantiran a través dun plan de viabilidade a súa
sustentabilidade sen novas achegas, a CE moi probablemente non atoparía
obxeccións a ese cambio de propiedade. O seu único
interese e que estas sociedades sexan viables de xeito autónomo, e non precisen
de máis axudas gobernamentais.
No marco lexislativo español tampouco existe impedimento
para a existencia ou creación de entidades financeiras públicas. Ademais do
contemplado no artigo 128 da
Constitución española no que “se reconoce la iniciativa pública en la actividad
económica ...”, tamén na lei 4/2007, de 3 de abril, de transparencia das
relación financeiras entre as Administracións públicas e as empresas públicas,
e de transparencia financeira de determinadas empresas, no seu artigo 7.b
emprégase directamente a expresión entidade de crédito pública polo que este
concepto queda recollido dentro do ordenamento xurídico español. De feito,
mesmo despois de que o Goberno de Felipe González decidira privatizar en 1994 o
conxunto da banca pública previamente agrupada en Argentaria, continúan existindo
entidades de crédito públicas, como é o caso do ICO, aínda que reducido a unha
existencia cuase-virtual. Ese mesmo marco legal permitiu crear diferentes
Institutos de Finanzas públicos por parte dalgunhas Comunidades Autónomas
(Cataluña, País Vasco, Andalucía, etc). Mesmo Kutxabank, creada no proceso de
reestruturación das caixas por BBK, Vital e a Kutxa, ten o seu consello de
administración baixo control de varias administracións públicas vascas, en
concreto as deputacións forais e varias entidades locais.
II.3.2. Situación actual de NOVACAIXAGALICIA e NOVAGALICIA BANCO e opcións de futuro
O FROB é na actualidade o accionista
maioritario de Novagalicia Banco (90,6% dun capital de 2.682 millóns de euros;
outro 6,84% é de Novacaixagalicia e 2,59 de investidores privados).
Ao tratarse dunha axuda estatal a empresas
privadas, o Goberno tivo que solicitar permiso á Comisión Europea por se
incumpría as leis de competencia. A CE deu o seu visto e prace a unha axuda
temporal (30-09-2015) e debido ás serias turbulencias que existían no mercado
bancario. En caso de que se quixera facer permanente teríase que consultar ca
CE.
O FROB márcase un prazo non superior aos 5
anos dende a entrada do capital da entidade financeira para realizar a
desinvestimento. O FROB poderá revender os títulos subscritos ou adquiridos ás
entidades que os emitiran ou a terceiros propostos por estas, segundo
condicións de mercado apropiada á inversión realizada[1]. Durante este prazo
designará un máximo de 3 representantes no órgano de administración -non se
precisa información sobre o perfil nin a procedencia dos representantes segundo
o seu Marco xeral de actuación nos procesos de recapitalización.
Para obter un control público e galego do
banco habería dúas posibles vías con distintos niveis de control:
Opción
A. Banca Pública por transformación de Novagalica Banco:
A primeira vía sería que o Estado
nacionalizara o banco por motivos de interese xeral, transformando as
participacións do FROB por decreto-lei e compensando á caixa de aforros e aos
inversores privados. Con este movemento o banco converteríase nunha sociedade
anónima pública, xa que legalmente tódolos bancos deben ter personalidade
xurídica de sociedade anónima. Esta alternativa presentaría un problema derivado
da toma de control inicial polo Goberno Central, o que obrigaría a un acordo
político entre o goberno central e a Xunta de Galicia. Efectivamente, nese
procedemento o control inicial sería do Estado español, xa que sería o Estado o
único que podería realizar esta acción, tanto pola cuantía da operación como
por ser o que ten en última instancia o poder de decisión sobre o FROB; a
partir de aí sería preciso un acordo co Goberno Central para que este cedese a
representación do capital público á Xunta de Galicia ou a outras institucións
públicas galegas. Tal cesión de control debería entenderse e xustificarse como
un paso normal baseado sobre os criterios de subsidiariedade e de
territorialidade da propia entidade, habida conta do vencellamento da entidade
á vida económica do país e do feito de ter aqui a práctica totalidade do seu
patrimonio e do seu mercado de clientes, tanto desde o punto de vista da
captación de aforro como dos créditos e investimentos.
Opción A.1. Unha primeira variante desa
primeira opción sería manter o control público pero dando entrada tamén a
capital privado (con socios de referencia ou con capital captado entre
particulares). Para que a Comunidade Autónoma de Galicia tivera un poder de
decisión efectivo sobre a entidade debería ter unha participación significativa
no capital da sociedade. O ideal sería que entre o Estado, a Comunidade e a
Caixa (NovaCaixaGalicia) tiveran unha participación total igual ou superior ao
50 %. Con esta opción o investimento realizado polas administracións públicas
sería substancialmente menor e garantiríase que o banco público tivera carácter
galego.
Opción A.2. Unha segunda variante desa
primeira opción sería que, nunha estratexia de nacionalización, a Xunta de
Galicia entrara no capital da entidade cun aporte parcial minoritario-maioritario.
Á vista dos primeiros investimentos privados na entidade, a Xunta de Galicia
podería desembolsar ao redor de 600 millóns de euros que lle concederían unha participación
aproximada do 23%. Con este investimento o Estado só tería que manter un 21% do
capital que sumado ao que ten a caixa (7%) concentrarían o 51% das accións no
seu poder. Esta combinación de investimentos terían como resultado un banco
público con control galego.
Unha reflexión
importante a propósito do custe para o erario público das opcións propostas.
Tanto nun caso coma no outro compre advertir que implica un custe para o erario
público, nas contías sinaladas. En todo caso, compre igualmente advertir que
ese custe público tamén ocorre no caso da entrega das entidades a bancos
privados. As
tres operación de absorción de antigas caixas por bancos realizadas até agora
no estado español (CAM, CCM e Unnim) supuxeron un considerábel coste para o
secor público e para o Fondo de Garantía de Depósitos. Coa particularidade de
que os beneficiarios son os bancos privados absorbentes (Sabadell, Liberbank e
Bilbao). No caso da CAM, o Banco de España concedeu ao Sabadell 5.245 millóns
de euros e ademais un Esquema de Protección de Activos (para cubrir eventuais
perdas) por unha contía de 16.000 millóns de euros. No caso da CCM, o
absorbente Liberbank recibiu 2.475 millóns de euros. E no caso de Unnim, o BBVA
recibirá aproximadamene entre 2.000 e un máximo de 4.800 millóns de euros do
FGD e un EPA que cubrirá o 80% do burato que poida xenerarse por deterioro de
activos nos próximos 10 anos (que se estima pode supoñer para o Banco de España
uns 1.300 millóns de euros).
Polo
tanto, o custe para o sector público existe en calquera caso. No caso estremo da
nosa proposta a contía situaríase nos 2.430 millóns de euros que pertencen ao
FROB. A grande diferenza é que coa nosa proposta a contribución do sector
público tería como resultado que a entidade permanece no sector público e, en
consecuencia, desenvolverá a súa actuación con criterios de interese público e
social. De incurrir nese custe para cederlla a un gran banco privado (sexa
Santander, Bankia, Caixabank ou calquera outro) o resultado é que o sector público,
a sociedade, asume os custes e o beneficio será exclusivamente para a banca
privada. A diferenza é notable. Nun caso socialízanse as perdas e privatízanse
os beneficios no outro caso socialízanse as perdas e tamén os beneficios.
Opción B. Banca Pública de nova creación
Outra
alternativa sería crear dende cero un banco público. En lugar de nacionalizar
NovaGalicia Banco, asumindo con recursos públicos a desvalorización dos activos
danados, procederíase a creación ex-novo dunha entidade pública que arrancaría cunha
dotación de capital moito menor pero cunha solvencia moi superior na medida en
que non arrastraría a pexa das débedas e activos danados. Crear unha nova
entidade ten a vantaxe de supoñer un menor custo para as arcas da
administración pública galega e permitiría un control total da actividade do
banco. O monto mínimo legal para a constitución dunha nova entidade está
establecido nun capital social de 18 millóns de euros, unha cantidade modesta
para calquera administración pública con vontade de facelo. A Xunta de Galicia,
mesmo nas actuais condicións de crise, pode afrontar ese proxecto sen
dificultade. Obviamente, unha iniciativa deste carácter debería arrancar cun
capital moi superior a ese mínimo, escalábel en funcións das capacidades, que
lle permita unha activa e ampla campaña de captación de aforro, coa finalidade
de adquirir pasivo suficiente para acometer unha política de crédito cun
impacto significativo na economía do país.
A nivel
autonómico a administración ten potestade para crear sociedades anónimas
bancarias mediante Lei de carácter autonómico. Para a creación da nova entidade
tería que solicitar permiso ao Ministerio de Economía e Facenda previo informe
do Banco de España segundo o artigo 43 (1) sobre creación de entidades de
crédito da lei de entidades de crédito de 1988 (redactado conforme á Lei
3/1994), para se poder inscribir no rexistro de bancos e banqueiros do Banco de
España (Salvador Armendáriz, 2011). A principal limitación desta estratexia
–creación dunha entidade nova- é que tardaría un tempo en ser operativa e tería
que respectar os requisitos e prazos establecidos legalmente para a expansión
da rede comercial.
Unha vía
máis áxil para empezar a dar pasos na dirección de crear un sistema financeiro
público e poder dinamizar o crédito á economía produtiva de inmediato podería
consistir en empezar por constituír un Instituto Galego de Crédito, na liña do
Instituto Vasco de Finanzas ou do Instituto Catalán de Finanzas. Esta proposta
foi formulada con certo detalle no programa eleitoral do BNG para as eleccións
galegas de 2009. Na medida en que a vía de captación de recursos non é a
captación de depósitos de particulares, non precisa reunir os mesmos requisitos
a efectos do Banco de España que un Banco/Caixa e tampouco precisa dunha rede e
unhas estruturas tan pesadas e custosas. Pero, sobre todo, a súa posta en
funcionamento sería moito inmediata e non é contraditoria, máis ben todo o
contrario, cunha estratexia de configuración dunha banca pública galega.
Opción C. Nova caixa de aforros de natureza
social e control público
Unha terceira opción alternativa sería abandonar o proxecto de
NovaGaliciaBanco e sobre a base da NovaCaixaGalicia (cuxo capital está valorado
–infravalorado- polo Banco de España en 180 millóns de euros) reconstruír unha
nova caixa de aforros. Aínda que non sería un banco público, si sería unha
entidade de carácter social, cuns órganos de goberno onde se atoparían
representados os intereses sociais e colectivos do seu ámbito de actuación, de
acordo coa nova lei de caixas vixente. Unha das vantaxes da opción caixa é que
a súa regulación e control é materia sobre a que a Comunidade Autónoma ten
competencia exclusiva recollida no Estatuto, aínda que deba estar sometida á
supervisión do Banco de España. Aínda que a caixa sería considerada unha
entidade de crédito privada, de natureza fundacional e carácter social, nos
seus órganos de goberno tería unha presenza pública autonómica destacada e a
nivel normativo dependería da administración galega.
Neste caso unha vantaxe importante podería derivar da eventual
posibilidade legal de facer uso da ficha bancaria -¿latente?- da caixa e, polo
tanto, podería empezar a súa expansión de contado. Coa particularidade de que
podería facerse cunha ampla rede de oficinas e persoal calificado así como
infraestruturas para as oficinas e servizos centrais en condicións económicas
moi favorábeis, aproveitando os excesos de capacidade que deixa o actual
proceso de reestruturación bancaria e do propio Novagalicia Banco.
II.3.3. Impulsar a diversidade do sistema financeiro galego de carácter social e cooperativo
Aínda que non é o obxectivo deste traballo, consideramos oportuno
enunciar a importancia da diversidade do sistema financeiro, tanto no relativo
ao tamaño como á natureza e funcións das entidades.
Nese sentido e en liña co diagnóstico realizado anteriormente sobre as
limitacións estruturais do modelo dominante de banca, creemos que as
institucións públicas deben favorecer e impulsar as sociedades de crédito, as
cooperativas de crédito, a banca ética, a banca orientada aos microcréditos,
etc como instrumentos complementares que poden xogar un rol moi positivo para
promover a inclusión económica, reforzar as posiblidades de acceso ao crédito
para autónomos e PEMES e contribuír a desenvolver un sector de economía social
e cooperativo que constitúe unha parte crecentemente importante na nosa
sociedade.
Unha mención especial merece a Caixa Rural Galega, cooperativa de
crédito, que con 38 millóns de recursos propios xenera un investimento produtivo
de 383 millóns e que continúa a ser unha das poucas entidades que manteñen a
súa sede social en Galiza.
II.4. Unha primeira aproximación ao potencial crediticio dunha Banca Pública Galega
Aínda que para a creación dunha
entidade de crédito só se precisan 18 millóns de euros en forma de capital, o
volume de fondos necesario para poder desenvolver unha actividade crediticia
solvente e de alcance é moi superior.
As entidades consolidadas no
mercado presentan un ratio de créditos/depósitos igual ou próximo a 1 (valor
que mais ou menos se repite no caso das 3 entidades analizadas). Este valor
indícanos que o volume de créditos que
aspire a conceder a entidade dependerá na súa maioría do volume de
depósitos que poida captar. Non debemos esquecer que a función principal dos
bancos é a intermediación entre unidades de gasto con superávit e unidades con
déficit. o que significa que sen captación de pasivo os bancos non poden
cumprir con a súa misión.
En xeral, a consolidación dunha
entidade financeira require tempo; non só para a captación de depósitos senón
para ir acumulando reservas que lle permitan cumprir cos requisitos de
solvencia establecidos polo Banco de España. Sería suficiente cunha achegas de
120 millóns de euros de capital para poder chegar a contar nun futuro cunha
entidade dun tamaño considerable (cerca de 4.000 millóns de euros de activo,
como é o caso do Banco Gallego), pero máis que esa achega é a necesaria
acumulación posterior de reservas.
Existen fórmulas a través das
cales un banco público pode acelerar o proceso de acumulación de pasivo, como
por exemplo que as AAPP se comprometan a efectuar todos os seus depósitos e
canalizar todas as súas operacións financeiras a través do banco publico, como
é o caso do banco de Dakota do Norte. Esta e unha forma de contribuír a dotar
ao banco de músculo financeiro, de
pasivo a partir do cal aumentar a base de activo vía crédito. No caso de
Galiza, os dados disponíbeis (IGE-Banco de España, ver gráfico anexo) evidencian
o alto potencial que teñen os depósitos que veñen tendo as Administracións
Públicas nas entidades financeiras: na actualidade, a pesares de todos os recortes
das políticas de austeridade, están situados arredor dos 1.800 millóns de euros
de media. Nos anos anteriores chegou a superar mesmo os 3.000 millóns.
Colocando a hipótese máis
conservadora e supoñendo que tan só as dúas terceiras partes dos depósitos das
Admon. Públicas galegas se realizaran no Banco Público de Galiza, este podería
contar por ese lado cun volume de 1.200 millóns de euros. Aplicando unha ratio
estandar de conversión de depósitos en créditos igual a 1, iso significaría a
xeración dun volume de crédito de 1.200 millóns de euros, tres veces superior
ao da actual Caixa Rural. Obviamente, ese é tan só un exercicio ilustrativo
sobre a base dunha parte dos depósitos das Administracións Públicas pero, na
realidade, non sería difícil de alcanzar volumes moi superiores a medida que
esa Banca Pública puidera captar depósitos de empresas e particulares.
[1] Real Decreto-ley 2/2011 para o reforzamento do sistema financeiro
[1] A meirande
parte destas entidades 100% públicas son bancos de crédito mutualista. O estado
francés tamén controla o capital de entidades financeiras de un tamaño
considerable, como Banque Postale ou Caísse dês Dépôts et Consignations
ESTE DOCUMENTO É A PROPOSTA PARA A CREACIÓN DA BANCA PÚBLICA
GALEGA QUE IMPULSA O BNG, APÓS A SÚA APROBACIÓN POLA SUA EXECUTIVA E O
SEU CONSELLO NACIONAL celebrado o dia 14 de abril de 2012.
Sem comentários:
Enviar um comentário