Grecia e a democracia intervida

O acontecido en Grecia no último proceso electoral supón un duro golpe para os que vían o proceso de construción europeo como un avance cara o reinado da democracia no continente.

Neste caso non se trata do xa sabido “déficit democrático” das institucións comunitarias, consonte á inexistencia de elección democrática de órganos clave como a Comisión Europea, o cativo poder do Parlamento europeo, a carencia de competencias para o real control da acción de goberno da Comisión, o carácter extrademocrático do Banco Central Europeo, que non responde das súas accións diante de ningunha institución, etc, etc. Ese pecado orixinal do déficit democrático acompaña todo o proceso de integración desde os seus inicios até hoxe. Moitos aceptaron esa pexa con certa indulxencia como se se tratar dun mal menor imposto pola complexidade dun proceso baseado e conducido polos estados. O problema é que o déficit democrático esténdese como un regueiro de pólvora a través de Europa, darriba abaixo e de punta a punta.

Levamos tempo sabendo que moitas das políticas socialmente indefendíbeis impostas no período de auxe neoliberal trataron de lexitimarse e xustificarse como imposicións que viñan de arriba, de Bruxelas. Uns gobernos servíanse mutuamente de desculpa a outros para impoñer nos seus países políticas regresivas en dereitos sociais, para evitar maiores debates ou consultas. A soberanía limitada e compartida era un bo argumento para impoñer políticas que doutro xeito serían moi difíciles de aceptar pola cidadanía.

Logo, no marco desta crise, vivimos un salto cualitativo na doutrina da soberanía limitada. Xa non é na Comisión e o Consello Europeo onde nacen as políticas e as consignas senón nun de súpeto omnipotente BCE –que representa os intereses da banca- e nunha autoproclamada potencia imperial que é Alemaña, portavoz da potente industria xermana pero, sobre todo, da todopoderosa banca xermana. E así vimos como, co gallo da súa asfixia económica, os países da periferia víronse convertidos en ouvintes aos que se lle –nos- ditaban políticas económicas imposíbeis e suicidas. E vimos tamén como cando os gobernantes do momento non estiveron dispostos a aplicalas con todo o rigor e determinación foron forzados a dimitiren e impuxéronse gobernos que cinicamente se chamaron “técnicos”, aínda que, en realidade, os “técnicos” eran altos executivos das finanzas globais e dos grupos mundiais de poder na sombra, como Goldman Sachs, grupo Bilderberg e grupo dos Trinta. Tal é o caso do goberno Papademos en Grecia e o goberno Monti en Italia. No caso do estado español, xa sabemos que Rajoy gañou sen euforia nas urnas pero xa descubrimos tamén que quen goberna nas grandes decisións –as financeiras e monetarias- é o sr. De Guindos, que é o noso particular Papademos ou Monti. O noso home dos fíos ocultos, de Lehman-Brothers e PriceWaterhouseCooper. O noso austríaco ultraliberal virado intervencionista desaforado cando se trata de entregar “todo el dinero –público- que haga falta” á malpocada banca española e, iso si, con máis xenerosidade aínda se se trata da madrileña e castiza.

O que, desde o meu punto de vista, supón un paso grave é a cada vez máis evidente e pouco recatada intromisión dos poderes económicos, das institución europeas –BCE e Bruxelas- e da capital do imperio emerxente nos procesos electorais dos demais países da Unión. Todos puidemos ver o activo papel de Merkel –secundada polo xa caído fervellasverzas- nas eleccións españolas de novembro pasado, a súa aposta explícita por outorgar credibilidade e aparecer como madriña pública da opción de Mariano Rajoy –alá foi render pleitesía e vasalaxe antes das eleccións e despois de gañalas. Agora ben, máis alá desa escenificación pública estaba, por suposto, a máis disimulada diplomacia e o escuadrón de comisarios técnicos xermanos que mexen entre as bambolinas do poder madrileño para condicionar a posición dos lobby’s de poder local. E aí estivo a calculada secuencia de decisións económicas, decisións do BCE, movementos dos mercados máis estratéxicos que espontáneos, etc. destinadas a crear o clima e o estado de opinión apropiado. E funcionou, vaia se funcionou.

Logo vimos o mesmo intento en Francia pero, afortunadamente, os franceses son algo máis seus, decidiron pola súa conta e deron vía a Sarkozy.

A última escalada niso que xa empeza a converterse en algo natural vímola agora en Grecia. Nestas últimas semanas vivimos a dura e calculada campaña orquestrada en toda Europa para impedir a vitoria da esquerda en Grecia. Non a suposta esquerda radical e antieuropea, como se nos apresentou Syriza nos medios, senón simplemente a esquerda reformadora e antineoliberal que é o que realmente conforma Syriza, que defendía o mantemento de Grecia na Unión Europea e no euro, pero noutras condicións, cun novo BCE e outras políticas; iso si, cun programa para saír da OTAN e reducir drasticamente o disparatado gasto militar –a maior gloria e beneficio da industria bélica francesa, alemá e estadounidense.

Para os estúpidos españois -que pensaban que conxurado o perigo da vitoria da esquerda grega xa se despexarían todos os camiños para redución da presión sobre o estado español- o desengano non pode ser máis cruel. Bastou medio día para comprobar que a guerra recrúase agora con máis intensidade: os xuros do bono a dez anos superaron por primeira vez desde os noventa o 7%, para demostrarnos que é o que queda dunha unión monetaria na que estamos atados ao tipo de cambio alemán pero pagamos 600 puntos básicos máis para financiarnos.

Pero, máis alá dos asuntos económicos, a min preocúpame hoxe a profunda ameaza que paira sobre a democracia, á vista da experiencia grega. Os poderes económicos en Europa son cada vez menos respectuosos coas formas democráticas. Estes días puidemos ler declaracións tan reveladoras para comprender onde está o poder como as pronunciadas por Jens Weidmann, presidente do Bundesbank: “se os políticos teñen a impresión de que poden pasarlle a responsabilidade a outras instancias, optarán pola saída fácil” ou “se Grecia sae do programa de rescate xa non poderá prestarse máis axuda económica” (El País, 15.06.12). Isto está dito por alguén que non se presenta ás eleccións europeas nin alemás e que non responde das súas decisións diante de ningún parlamento. Pero el decide e imparte doutrina no BCE e desde o BCE, marca a liña a uns políticos que desde o seu olimpo ditamina que son pouco responsábeis. A cuestión que un se coloca é: faino ao servizo da Eurozona ou de Alemaña?, ao servizo de Alemaña ou da Banca alemá?, ao servizo de Merkel ou por riba de Merkel?.

Ese é só un pequeno botón de mostra das infinitas perlas coas que nos agasallaron nestas semanas e que nos deixan profundamente inquedos. O certo é que a presión, a deformación, as ameazas, o medo, os movementos financeiros desde o BCE e desde os mercados adquiriron tal densidade, tal gravidade que, sen dúbida, conseguiron impedir a vitoria de Syriza e da esquerda grega, aínda que, todo hai que dicilo, non conseguiron frear o seu imparábel ascenso. (Dito de paso, os partidos social-liberais como o PSOE deberían sacar leccións do cruel destino do seu homólogo Pasok, sacrificado no altar do neoliberalismo por uns poderes económicos moi radicalizados e cada vez máis afastados do pacto centrista da segunda metade do século XX). 

Podemos mirar para outro lado pero sería irresponsábel. O custe destas manobras para a democracia é terríbel. A decepción e o desengano para todos os demócratas europeos non pode pasar desapercibido. Porque non só a dereita xoga todas as cartas para impoñer desde o centro as opcións que máis lle interesan senón que tamén as institucións europeas se ven involucradas e comprometidas no que é un plan sistemático para torcer un proceso electoral e desvirtuar a democracia dentro dun país membro, tratando de alterar e virar a expresión libre da vontade cidadá. E ninguén pode ignorar que os electores gregos –e os outros- non son libres cando se fai uso de todas as armas financeiras e de información para condicionar a súa decisión nun contexto de extrema fraxilidade económica do país.

A intromisión das institucións europeas na campaña de amedoñamento dos gregos é unha seria chamada de atención a todos os demócratas, tanto pola relevante deriva da dereita en Europa como polo corsé que para a democracia poida representar o poder central europeo, o poder concentrado das finanzas a redor do poder imperial da gran Alemaña.

Cada vez son maiores os riscos para a democracia –non só para a súa calidade- da perda de soberanía dentro da UE. Sabendo que nin Alemaña nin outros países están dispostos a construír institucións federais verdadeiramente democráticas, resulta cada vez máis necesario e obrigado replantexarse o camiño a seguir. Porque ou a Unión Europea é democrática ou senón perde interese como proxecto de progreso e cumprirá virar a vista ás nacións como espazo natural para o exercicio da democracia e, a partir de aí, cooperar e convivir. Pero con respecto e sen inxerencia, como garantía básica de liberdade e de democracia. De feito, as maiorías sociais dos países nórdicos tiveron sempre reservas sobre Maastricht e a Unión, precisamente porque apreciaban as vantaxes da soberanía nun mundo aberto e as profundas interrelacións entre benestar e democracia, entre progreso e igualdade, entre apertura ao mundo e políticas monetarias e fiscais soberanas.

Fronte ao que sostiña hai unhas semanas Felipe González, non son os nacionalismos os que rompen a Unión, son os poderes económicos que controlan os estados e que marcaron e marcan un modelo de Unión ultraliberalizante que vai destruíndo todas as conquistas sociais, unhas finanzas que parasitan sobre o orzamento público e que fagocitan as enerxías produtivas populares. Ese proxecto miope, marcado polos intereses de curto prazo dun capitalismo finanzarizado e rendista, é o que realmente impide agromar unha outra Europa realmente popular e compartida desde a diversidade.

En fin, foron os antigos gregos os que converteron en sabia fábula aquela historia de Procusto que non podía aceptar que ningún mortal pasase pola súa morada con medidas que non cadrasen xustiño coas dimensións do seu leito, os pequenos había que estiralos e os grandes demais había que tallalos. Grecia foi o berce da democracia institucionalizada pero hoxe vive acosada por todos os “procustos” que no mundo ordenan que cando algo reborda por fora do molde asignado debe ser amputado. Cando vemos a agresividade que locen os talladores teutóns ás ordes dos mercados de Procusto non queda máis remedio que facer un alto e dicir até aquí chegamos e a partir de aquí que cada un escolla o seu camiño. Europa só pode ter sentido se é sinónimo de democracia; senón é así mellor será poder decidir cada un sobre o seu e poder controlar os gobernantes mirándolles á cara, escoitándoos en directo sen tradución simultánea e cruzándose con eles nas prazas e romerías.