sábado, 21 de maio de 2016

Crise do modelo de financiamento e recentralización

Crise do modelo de financiamento e recentralización
Xavier Vence. Catedrático de Economía Aplicada da USC

Perdidos na pirotecnia do espectáculo político esquecemos debater como atallar as graves ameazas para o futuro do noso país e da vida das persoas que nel habitamos. A crise política e institucional do estado español estrangula o financiamento do goberno e servizos públicos de Galiza pero ao mesmo tempo está levando á prórroga do modelo de financiamento de 2009 que, de acordo coa previsión legal, debería terse reformado xa en 2014. A estas alturas aínda non se abriu formalmente a negociación do novo modelo pero o que tamén é certo que as espadas están en alto. Algunhas CCAA veñen explicitando moi claramente as súas apostas e o Goberno Central e os partidos estatais tamén evidencian a negativa a reducir o tamaño e o papel do Goberno central.  Pola contra, a Xunta de Galiza segue calada, sen tomar a iniciativa e mantendo unha actitude sumisa á estratexia madrileña e resignada –ou iso parece- a encaixar novas perdas. As mensaxes de Feijóo parecen centradas en implorar compasión para que Madrid e os demais sexan benévolos e “decidan con xustiza”. Non imos a ningún lado cunha actitude de esmoleiro sumiso, cando o que todos nos xogamos é o futuro da dotación dos nosos servizos públicos, o nivel de vida colectivo e a capacidade para dinamizar a nosa economía. O problema non é meramente técnico nin tampouco de relacións persoais dos dirixentes, é un problema político, no sentido máis profundo. É obvio que Galiza precisaría un presidente que se puxera á fronte dun grande consenso de todas as forzas políticas –e tamén das sociais e empresariais- para fixar un diagnóstico claro, uns obxectivos e unha estratexia partillada para defender os intereses colectivos dos galegos e galegos, nunha materia na que nos xogamos o groso dos nosos recursos para soster a sanidade, a educación, os servizos sociais e todos os demais servizos públicos. E tamén os recursos para dinamizar a nosa economía e o emprego.

O modelo de financiamento autonómico de 2009, que asinou o presidente Feijóo recén chegado á Xunta, levou a que Galiza vira mermada a súa capacidade de xeito dramático, até o punto de que cos datos liquidados de 2012 presentemos unha balanza fiscal negativa. En contra do discurso centralista dominante, o certo é que nese ano Galiza aportou ao Estado 1.300 millóns de euros máis do que recibiu. A pesares de termos unha renda per cápita 13 puntos inferior á media.
Teriamos moito que discutir sobre os criterios de reparto do Fondo total entre CCAA, que resultan discriminatorios para Galiza por non contemplar acaidamente moitas das nosas especificidades, pero o gran problema de fondo é a magnitude dos recursos que o Estado Central se queda para si, que representan cunha proporción excesiva dos ingresos totais recadados. Por algo se reserva o monopolio da xestión e recadación dos grandes impostos. Discutir iso é a clave e é xusto ao que se negan as forzas estatais.
Temos unha Administración Central excesiva que, ademais, se vén reforzando  co proceso de recentralización impulsado polo PP e unhas prioridades de gasto central moi discutíbeis (militar, apoio á banca, ás eléctricas, grandes construtoras, etc.). E, sobre todo, cómpre poñer a lupa non só no gasto senón tamén nos ingresos. É aí onde se dirime a verdadeira autonomía fiscal e a asunción de responsabilidade por parte dos gobernos autónomos. Hoxe o groso da política fiscal (cos seus regalos fiscais, buratos para a evasión e a fraude) depende do goberno central e a súa xestión está en mans da Axencia Tributaria do Estado. A política fiscal e a decisión unilateral sobre a parte que se queda o goberno central para si mesmo é o que determina o tamaño da torta a repartir entre as CCAA.  Aí está o nó gordiano do financiamento de Galiza e mentras non se rache seguiremos tendo un autogoberno menor de idade, insuficiente e incapaz.
Temos por diante, pois, unha enorme tarefa política na que todas as forzas galegas deberían estar comprometidas: plena autonomía fiscal para fixar os tributos, perseguir a fraude e a evasión –en colaboración con outros países- e, como instrumento para executar esa política, crear un Axencia Tributaria Galega que recade todos os tributos e que logo se negocie unha contribución a un orzamento central que estexa moi ben acotado para cubrir funcións que sexan realmente de interese xeral.
En definitiva, non debemos discutir só dos criterios de reparto do gasto entre autonomías –que tamén- senón dos ingresos públicos, da política fiscal e da xestión deses tributos. Esa é a base que nos permitiría ter capacidade para deseñar outras políticas para desenvolver as nosas capacidades produtivas, crear emprego e riqueza na dimensión necesaria para poder logo –vía impostos- financiar os nosos servizos públicos, garantir o benestar da nosa poboación e superar o noso drama demográfico.


 (artigo publicado en Faro de Vigo, 22.05.2016)

Decálogo para unha Galiza necesitada de goberno de seu (col no Anuario 2016 do Foro Económico de Galicia)

Decálogo para unha Galiza necesitada de goberno de seu

Xavier Vence
Catedrático de Economía Aplicada da USC
Ex-Portavoz Nacional do BNG

As perspectivas económicas do noso país están sometidas ás incertezas de avatares alleos, non só polas interdependencias propias da globalización e que afectan a todos os países, senón pola renuncia do noso goberno a enxergar con firmeza unha estratexia propia. Estamos ao pairo dos ventos dunha profunda crise que non remata, dos cambios xeoestratéxicos, das decisións europeas e estatais sen que Galiza faga causa de obxectivos precisos e claros diante do Goberno central e Bruxelas e sen ter unha aposta ben perfilada por parte da Xunta de Galiza, co necesario respaldo financeiro e o compromiso do sector privado.

Necesitamos un golpe de temón para estar en condicións de reverter unha tendencia de longo prazo marcado polo declive económico e demográfico. Xestionar as tendencias autodestrutivas dese círculo vicioso do declive resulta complexo e custoso: custe engadido da xestión do declive demográfico e do abandono territorial; inversións e servizos para soster pobos (case) baleiros e non produtivos; gasto e non recadación; gastos de conservación do medio, incendios, etc. Darlle a volta a iso debera ser o obxectivo dunha “axenda de país”.

Nestas liñas tentarei de identificar os riscos máis importantes que pairan sobre a economía galega e, ao propio tempo, apuntar as liñas mestras para superalos. Resumireinos arredor de dez eidos nos que, ao meu ver, Galiza debería poñer toda a intelixencia colectiva e toda a súa capacidade política para afrontalos e convertelos en oportunidades para sentar as bases do desenvolvemento futuro do noso país.

Primeiro, no plano internacional temos ameazas claras para a nosa balanza comercial. Por un lado, as exportacións sofren tanto a parálise do mercado europeo como o estancamento dos mercados latinoamericanos; por outro, a caída conxuntural do prezo do crú pode mudar de xeito súbito a curto prazo, deteriorando rápidamente a nosa balanza comercial.
En ambas cuestións, o desleixo da Xunta ten consecuencias graves. Nun caso por ausencia de esforzo propio na diversificación e busca de novos mercados e no outro por desaproveitar as oportunidades para impulsar un mix enerxético baseado na electricidade de orixe endóxena renovábel fronte ao consumo de petróleo e gas de importación. Isto debería abrir novas liñas na política da Xunta (acompañadas polo goberno central) para mudar o modelo de inserción exterior e o modelo enerxético. Porén o único esforzo financeiro recente da Xunta nese eido foi, curiosamente, para aumentar a participación no capital da planta de Gas.

Segundo, a aceptación zombie das consecuencias da implementación dos acordos internacionais da UE e o Estado Español que se concretan en medidas directamente lesivas para sectores que constituen a base da nosa especialización produtiva (pesca-conserva, agro-alimentación, servizos e distribución comercial etc ). Tendo Galiza un perfil de especialización produtiva específico e diferente do conxunto estatal ou doutras CCAA con maior peso político, o que encontramos é que as negociacións e as regulacións que se introducen non salvagardan os intereses dos nosos sectores clave. Este desleixo deriva dunha combinación de factores entre os que cómpre destacar: a ausencia de diagnósticos e estratexias propias por parte do goberno galego e, por veces, o propio desartellamento interno do sector empresarial galego. Sabendo que o campo de xogo é estreito e que as solucións pasan por unha xestión intelixente da “letra miúda” resulta imprescindíbel unha aposta política clara do goberno galego acompañada dunha administración e unha xestión competente que saiba plasmar nos detalles regulatorios a defensa dos nosos intereses estratéxicos. Iso pasa por un aproveitamento ao máximo das competencias estatutarias, para o que é precisa unha profunda e decidida vontade política en clave nacional, xunto cunha realista comprensión de que os discursos neoliberias e acordos desreguladores non implican a perda de función do goberno e a administración pública senón a necesidade de “refinar” a súa forma de lexislar e actuar.

Terceiro, Galiza está pagando as consecuencias da submisa aceptación da aposta estatal -aproveitando a crise financeira- para impulsar a concentración e centralización do sistema financeiro arredor dun número reducido de grandes bancos asentados en Madrid, eliminando as Caixas de Aforros e anulando de facto as competencias autonómicas en materia de crédito. Nunha economía aforradora neta como é a galega, con modesto pulso inversor do tecido empresarial privado (e público), o resultado é -como leva sendo desde décadas atrás- a fuxida de aforro cara a outros territorios ou cara aos mercados globais. Nese sentido, urxe unha acción decidida do goberno galego –coa eventual participación doutras institucións como Deputacións e grandes concellos- para recrear novas entidades de crédito e banca pública que canalicen unha parte dese aforro cara o financiamento de proxectos empresariais e públicos galegos, como vía para impulsar a diversificación produtiva, a innovación e a expansión das empresas galegas. Desde logo, nese novo mix de instrumentos financeiros cómpre reforzar, redimensionar e diversificar todos os instrumentos de capital risco (capital semente, capital desenvolvemento do IGAPE...) para que permitan, entre outras cousas, optimizar os Fondos Estruturais da UE e, en especial, as novas oportunidades que ofrece o Plan Junker e as modalidades de combinación dos Fondos Estruturais e de Investimento Europeos e os Fondos de Investimentos Estratéxicos do Banco Europeo de Investimentos (BEI). Galiza non pode resignarse a ese vergoñento nivel de execución dos Fondos Europeos do septenio pasado, en que se perdeu un tercio dos Fondos por incapacidade e desleixo do goberno presidido por Núñez Feijóo. Neste novo período imos polo mesmo camiño e estamos desaproveitando a disponibilidade de recursos para apostas realmente produtivas e estratéxicas.

Cuarto, debemos dar o salto da dependencia enerxética e regulatoria a un novo marco de enerxías renovábeis e tarifa galega. Nunha economía de fortes interdependencias globais resulta crítico o aproveitamento das especificidades e singularidades de cada país. As capacidades e experiencia construída  ao longo do tempo e tamén as singularidades naturais. Entre as máis importantes está o noso excedente na produción de enerxías renovábeis (hidráulica e eólica) e o potencial para incrementar a súa produción futura (tamén na de orixe mariño e solar). O desenvolvemento con visión integral de toda a cadea eólica e das renovábeis en xeral é unha oportunidade dupla, para impulsar o crecemento económico e o emprego en toda a cadea e para avanzar cara un modelo económico sustentábel. O efecto das decisións combinadas do goberno de Feijóo e do goberno central tiveron consecuencias devastadoras para este sector. A continuidade desas políticas é unha ameaza definitiva para o futuro pero o potencial está aí e constitue unha oportunidade clave para Galiza. A superación do parón ás renovábeis imposto polo goberno central (atendendo aos intereses do lobby eléctrico español) é unha prioridade para o noso país (que, ademais, é unha das poucas nas que os nosos intereses están en liña coa orientación da estratexia enerxética da Unión Europea). En todo caso, e no curto prazo, sería necesaria unha mudanza da regulación centralizadora e uniformizadora do mercado eléctrico que impón tarifas uniformes en todo o territorio español. Esta regulación central impide unha diferenciación territorial de tarifas en función da abundancia e coste de xeneración e distribución –como ocorre noutros países europeos-. Unha tarifa eléctrica galega pemitiría a Galiza beneficiarse desa vantaxe competitiva, tanto para as empresas como para as familias e tamén para o propio sector público (en especial, habida conta da elevadísima factura do alumeado público). Todos os nosos sectores produtivos ven mermada a súa competitividade por estar soportando a segunda tarifa eléctrica máis cara da UE. De igual xeito, unha regulación que favorecera o autoconsumo enerxético nun territorio con tan boas condicións naturais para a produción descentralizada de electricidade tería un impacto moi positivo en custes, competitividade e sustentabilidade.

Quinto, a aposta estatal por voltar confiar nun modelo de crecemento asentado no turismo e na construcción resulta especialmente nociva para Galiza. Polo noso clima, o turismo nunca vai xogar un papel motor da nosa economía como pode facelo no mediteráneo. E isto, xunto co declive demográfico, fai que o sector da construcción non poida xogar un papel extraordinario na dinamización da nosa economía (cousa que si pode e, de feito xoga, noutras latitudes). Tamén por iso, Galiza ten que ter plena consciencia de que necesitamos apostar por outro tipo de modelo produtivo: baseado nos sectores que definen a nosa especialización e que, porén, estamos deixando desmantelar (toda a cadea alimentar, por exemplo) e arredor dos que debemos innovar e impulsar todas aquelas novas actividades que poden diversificar ese tecido produtivo. Obviamente, esa aposta produtiva innovadora ten que partir das actividades xa existentes pero ten que poñer o foco tamén na posta en marcha de novas industrias (e servizos) complementarias, asi como no impulso ao emprendemento que valorice o coñecemento que sae dos nosos laboratorios e na criatividade e talento das novas xeneracións.

Sexto, a Estratexia de Especialización Intelixente do noso país non pode ser un envoltorio para vender iniciativas inconexas senón que debe supoñer unha aposta decidida “de país”, trabando a iniciativa pública e a privada, para aproveitar a experiencia acumulada e a capacidade de I+D para dar un salto tecnolóxico nas nosas especializacións claves, diversificar, reforzar as relacións interempresariais e intersectoriais, alumar actividades complementarias e de servizos intensivos en coñecemento ao socaire desas fortalezas históricas. Na pesca, no marisqueo, na acuicultura, na conserva, no agro, en toda a cadea alimentar, no forestal, no enerxético, no automóbil, na saúde, etc.

Sétimo, Galiza ten unha clara oportunidade no aproveitamento das súas condicións históricas e naturais para converter a produción ecolóxica nun perfil diferenciador, nun sinal de identidade e imaxe de marca do país. A produción ecolóxica pode constituír unha vía para superar o atoamento en certas especializacións intensivas nas que Galiza xoga con desvantaxe fronte a outras economías europeas e podería así posicionarse en nichos de mercados máis remuneradores e con claro futuro. Para iso temos que proceder a un desandamento da intensificación nalgúns segmentos da actividade primaria e, sobre todo, evitar afondar máis nesa senda, abeirando a tentación de proxectos agresivos que van na liña dun modelo que se incribe nas pautas pasadas de produción masiva e de baixa calidade (como pode ocurrir, por exemplo, co modelo de acuicultura do actual plan da Xunta de Feijóo).

Oitavo, Galiza vén perdendo tecido produtivo industrial e de servizos non só pola crise económica e a caída de actividade de certos sectores senón tamén por un agudo proceso de deslocalización de producción e de deslocalización da sede das propias empresas. Precisamos unha estratexia integral para frear a deslocalización de actividades produtivas e tamén de sedes de empresas, que van ligadas a miúdo a depredadoras estratexias de absorción en concentración do capital pero tamén en ocasión por decisións estratéxicas ou fiscais dos seus propietarios. Cómpre reforzar os elos das cadeas de valor e declarar a “guerra política” á depredadora  “guerra fiscal” do furioso centralismo madrileño destinada a captar sedes de empresas e localización de patrimonios e grandes fortunas na capital do estado. Cómpre derrogar a “lei de unidade de mercado” que trata de impedir todo tipo de regulación favorecedora das empresas radicadas no territorio e aproveitar ao máximo as compras públicas como instumento para dinamizar a industria e os servizos localizados na Galiza. En particular, urxe mudar as política de licitación de obra pública e a políticas de concesións de servizos públicos para evitar que o noso orzamento público sexa pasto do lobby das grandes construtoras madrileñas e se converta en ferramenta efectiva de dinamización do tecido produtivo propio .

Noveno, Galiza enfróntase a un cambio de modelos de financiamento tanto a nivel comunitario como español que reducen as aportacións compensadoras das crecentes desigualdades territoriais. No último modelo de financiamento autonómico –que debería ter sido renegociado no ano 2015- Galiza viu mermada a a aportación recibida por parte do Estado, até o ponto de que xa en 2012 a balanza fiscal (excluída a Seguridade Social) é negativa para nós. A expulsión do grupo de “rexión en desenvolvemento” a nivel comunitario tamén se traduce nunha menor participación nos Fondos Europeos no período 2014-2020, a pesares de sufrir unha ampliación da fenda nestes últimos anos, que nos sitúa neste momento 20 puntos por debaixo da media comunitaria. E de cara ao futuro existe a ameaza certa de que o futuro modelo de financiamento autonómico poida ser aínda máis perxudicial para Galiza e poida reforzar aínda máis esa posición de contribuidores netos ás arcas do Estado (mesmo habería que contemplar as consecuencias dunha eventual independencia de Cataluña). Nese sentido, precisamos unha estratexia consensuada entre todas as forzas políticas galegas para acometer mudanzas de calado en diferentes ordes: a) simplificación dos niveis administrativos hoxe insostíbeis (Deputación, Delegacións do Goberno, etc);  b) defender un modelo de financiamento que preserve a nosa capacidade financeira e, de paso, permita unha maior autonomía na política fiscal (p.e., semellante ao sistema vasco de “cupo”); e c) mudar o modelo de financiamento local que na actualidade resulta claramente discriminatorio para os concellos galegos.

Décimo, todo o anterior só pode abordarse desde unha estratexia de empoderamento de Galiza en todos os sentidos, o que, do meu ponto de vista, require un cambio político protagonizado por forzas que teñan o seu centro de interese e decisión no país. Pero nel deberían estar comprometidas tamén todas as forzas que aspiren a xogar un papel no futuro do noso país.