Bipolar ou caleidoscópico?: A Asemblea do BNG contada aos nenos

Empezarei dicindo que teño a impresión de que nisto, como en tantas outras cousas, a diferencia entre o contado e a realidade é, por dicilo con mesura, considerábel. Máis aínda, teño a impresión de que case nada é o que aparenta.
Nin as diferencias son as que parecen ser ou se escenifican nin as afinidades son as que se representan ou proclaman. É certo que calquera relato, para que funcione e levante pasións ten que ser simple, aparentemente moi claro, con brancos e negros, con bós que son sempre bós e malos que sempre son malos. Pero resulta que visto con certo desapaixoamento, nin iso é asi, nin as posicións de cada quen son prístinas, nin seguen trazos lineais ao longo do tempo senón máis ben bastante sinuosos e cheos de reviravoltas. Nin uns acertaron sempre e os outros se equivocaron sempre –e viceversa- senón que, aínda que hoxe non o pareza, todos os grupos hoxe en disputa partillaron decisións, representación institucional, candidaturas electorais con resultados intercambiabeis, etc de xeito que se fai por veces forzado –certo que nuns máis que noutros- desentenderse á hora de partillar tamén as consecuencias e os resultados, cos seus éxitos –transversais- e os seus fracasos –tamén transversais-. Xa se sabe que é humano, demasiado humano, asinar os éxitos e abxurar dos fracasos.

Pero o certo é que as consecuencias dalgunhas decisións tardan un tempo en manifestarse e iso pode facer que aparezan como responsabeis os que lles toca colleitalas, foran ou non os causantes, ao tempo que os que por acaso xa non están ao frente poden reclamarse exentos de toda culpa. En idéntico sentido, non por recoñecer a touro pasado as consecuencias nefastas queda un libre de responsabilidade de ter participado na toma de decisións que conduciron aos fracasos, a menos que medie un claro exercicio de autocrítica.

De igual xeito, algo de relativismo compre poñer nos factores que tecen a conformación de cada polo. As afinidades tampouco son permanentes, nin tan siquera moi estábeis e duradeiras. Hai, como lle gusta dicir aos estrategas, unha xeometría variábel que muda no tempo –as veces en moi pouco tempo- con grande flexibilidade, o que fai pensar que se trata máis de movimentos tácticos que cuestións de principios. Os movementos de Máis Galiza desde unha alianza con APU, impoñendo a exclusión de EI, na anterior asemblea até a alianza in extremis con eles de cara a esta última é tan só un clamoroso botón de mostra. Máis aínda, que eses movementos de marcos poidan facerse sen grande dramatismo existencial revela en si mesmo que as extremas non teñen grandes gábias separadoras. E isto é, xustamente, para min, a primeira constatación e a máis crucial para entender o BNG e a súa asemblea: máis que un substrato bipolar o que hai é unha estrutural fractal, caleidoscópica, de beiras moi difusas.

Hai que recoñecer que as distancias e as diferencias son grandes ou pequenas segundo se miren co microscopio ou desde un pequeno outeiro. Mirados con detalle e detenimento cada ser humano somos unha realidade singular e irreductíbel, diferente a calquera outro. Nese sentido quédase curta aquela consigna dos troskistas cando dician que “dous son partido e tres organización”. Ben mirado habería que ir máis alá e, na mellor tradición xudea, recoñer que cada un de nós somos un partido e para iso nen sempre coherente e cohesionado e, desde logo, non eternamente inmutábel. Como din os xudeos de si mesmos, onde hai dous xudeos hai dúas opinións e que dúbida cabe que nós somos fillos da tradición e cultura individualizadora/socializadora xudeo-cristiana.

Polo tanto, o que mantén unido a un determindado colectivo humano é a fortaleza dalgún obxectivo común compartido. Canto máis ampla e variada sexa a lista dos obxectivos maiores serán os motivos de discrepancia. Claro está que a loita política hoxe, nunha sociedade complexa como a nosa, non pode estar definida e guiada por un único obxectivo, poñamos por caso a soberanía do país, por iso os factores de diferenciación e confronto son múltiples. O importante nesa tesitura é saber se hai un obxectivo suficientemente poderoso, por exemplo o citado, cuxa posición central e hierárquica é claramente compartida, de xeito que poida actuar de cemento suficientemente forte como para evitar a disgregación. Tamén é certo que a súa capacidade unificadora non pode ser infinita, remata no momento en que a súa forza centrípeta deixa de ser quen de contrarrestar as forzas centrífugas das demais diferencias. Canto máis alargadas e profundas se vaian facendo esas outras diferencias máis difícil será manter unida esa multitude. Por esa razón resulta pouco verosímil na nosa sociedade actual a convivencia nunha mesma organización de persoas con ideoloxías claramente de esquerdas e persoas con ideoloxías claramente de dereitas. Por iso, no BNG, por moito que algúns o desexaran e o formularan publicamente como desideratum, nunca houbo ese tipo de perfil. Efectivamente, algúns dirixentes con escasa formación política e no climax do pensamento único neoliberal da década pasada chegaron a ser cegados polo espellismo desa ilusión. E é certo tamén que ese delirio tivo consecuencias na percepción do BNG por parte dun segmento da súa base social e electoral, desafección que aínda perdura. Agora ben, ese espellismo desaparece coa crise do neoliberalismo en 2008 –de feito Quintana despregaría na campaña de 2009 un discurso contra o neoliberalismo e o capitalismo de casino, que resultaba pouco críbel despois do discurso anterior. A partir de 2009 a dirección do BNG desfai calquera equívoco posíbel nesa materia: somos nacionalistas  e de esquerdas, sen ambigüidades nin falsos acenos. Certo que unha parte da nomenclatura institucional aupada nese período non abandoou totalmente aquela ensoñación e, mesmo situados persoalmente na esquerda, viven aínda coa ilusión do miragreiro que sería se a auga e o aceite puideran realmente misturar.

Feita esa contextualización, paso a facer a miña radiografía do BNG e da  súa XIII asemblea que tanta tinta leva gastado xa na imprensa e na internet.

1.     Bipolar ou caleidoscopio?.

Nesta XIII asemblea apareceu escenificada unha bipolaridade, arduamente construída por algúns nos últimos tempos, que, ao meu ver, representa de xeito moi imperfecto –e nocivo- unha composición interna moito máis rica en matices. Nin os polos conformados son internamente homoxéneos nin tampouco simetricamente diferentes do polo que queda enfronte. Eu vexo un BNG cunha riqueza  cromática moito máis ampla, como un continuum que aínda cando se estruture eventualmente en grupos, a súa realidade interna non define bloques estancos internamente homoxéneos senón que cada un deles reproduce en boa medida esa variedade cromática que, polo tanto, en parte se superpón ou intersecciona coa dos outros grupos.

Esa riqueza cromática deriva -alén de talantes e talentos- dunha ampla gama de combinacións e cruces nos dous eixes que definen o BNG: nacionalismo e esquerda.

No eixe nacionalista conviven desde independentistas até autonomistas pasando por unha gama de posicións intermedias que se cualifican de soberanistas, defensores do estado plurinacional e mesmo galeguistas “agnósticos” que militan no BNG non tanto por nacionalistas como por compartir outros valores (ecoloxismo, esquerda real, etc).

No eixe ideolóxico esquerda-dereita tamén hai unha grande variedade cromática que vai desde unha esquerda anticapitalista, unha esquerda antineoliberal, até algúns social-liberais pasando por altermundialistas e socialdemócratas. Ao mellor mesmo algún social-cristián.

Cando cruzamos os dous eixes vemos que as combinacións son múltiples. Polo tanto, ao redor dun gran núcleo central soberanista e antineoliberal hai toda unha constelación de perfís realmente ampla. E, como dicía, esa riqueza cromática non se da só entre a ampla e maioritaria masa de afiliados non adscritos a grupos senón que se da tamén, en proporcións diferentes, dentro dos propios grupos organizados. Todo o mundo recoñece a variedade cromática dentro dos Irmandiños ou Máis Galiza (onde entre outras avenzas está o PNG, Inzar ou Esquerda Nacionalista); pero é que tampouco a UPG é monolítica nin moito menos –aínda que sexa disciplinada-. E desde logo non o é cando artella a APU; como tampouco o é o MGS, embora polo seu tamaño poida ser o máis homoxéneo.

Aínda que cada un deles teña un centro de equilibrio propio, arredor dese centro hai unha gama de matices que en boa medida se solapan con perfís homologábeis noutros grupos.

Xusto por esa realidade caleidoscópica e polo cemento que constitue o arco da vella que caracteriza o universo de non adscritos a grupos é polo que eu considero pouco verosímil que se dean condicións para unha escisión organizada.

Que nunhas circunstancias determinadas se conformen dúas (ou tres) grandes opcións para un tour de force interno non quere dicir que exista unha liña divisoria diáfana con bloques separados e internamente cohesionados como para emprender un proxecto por separado que rompa a unidade na diversidade hoxe existente. E, menos aínda, que o eleitorado puidera entendelo. Cousa en absoluto diferente sería se alguén, seguramente desde fóra do BNG, for quen de crear unha opción de centro/centro dereita galeguista. Iso é algo que xa caería fóra do campo de que estamos a falar e moitos nacionalistas de esquerda celebrarían que ese outro polo tivese azos para nacer/renacer porque axudaría a nacionalizar o debate político e romper o monopolio do PP no espazo da dereita.

2.     Esa mesma diversidade caleidoscópica trasladase ás votacións que tiveron lugar na Asemblea, tanto nas votacións de enmendas ás ponencias como nas diferentes votacións para elixir os órganos de dirección, portavoz e candidato á presidencia da Xunta.

Aínda que no último tramo do proceso asemblear se conformasen dúas grandes opcións (e unha terceira moi minoritaria) que pretendían disputarse a hexemonía interna e iso acabou forzando á militancia a unha incómoda e, en moitos casos, dramática elección. Aínda que cada unha das dúas (tres) opcións foran quen de conformar un núcleo duro máis ou menos incólume nas tres votacións finais, o certo é que probabelmente houbo máis cruces de voto do que permiten supoñer as simples comparacións de datos agregados. Explícome. Non todos os que preferían a Jorquera de candidato tiñan a mesma preferencia para a portavocía nacional; non todos os que querian a Beiras de portavoz tiñan a mesma preferencia pola equipa que o acompañaba para a executiva e o consello nacional. Non todos os que apoiaban a Aymerich para a súa candidatura tiñan igual querencia por apoiar a Beiras a portavocía. Non todos os votos da terceira lista (MGS) foron de adhesión como tal senón que puido ser escollida de xeito instrumental para evitar dar un apoio a unha das outras dúas, tentando evitar unha maioría neta de calquera dos outros dous na primeira votación. E todo iso porque, para alén de preferencias ideolóxicas ou distancias máis ou menos marcadas con uns ou con outros, hai unha parte do BNG que actuou e votou orientada pola prioridade da unidade e a integración. Como puido verse en numerosas intervencións ao longo das diferentes sesións.

3.     O proceso asemblear último, levando ao extremo a bipolarización, evidencia os riscos do modelo organizativo actual para garantir a cohesión. Como dicía, o BNG é un calidoscopio pero non por ser suma de partes estancas senón pola transversalidade das súas variedades cromáticas, con gamas que se solapan nos diferentes grupos organizados e, sobre todo, pola masa multicolor que actua de cemento. O problema é que esa masa multicolor foi tensionada e inducida a posicionarse polarizadamente nos tres últimos anos (asemblea de delegados de 2009, eleccións de candidaturas municipais...), o que en si mesmo constitue o principal erro cometido polas elites dirixentes nos últimos anos e que, desde o meu punto de vista, pon á luz un dos riscos que permite ou favorece o actual modelo organizativo.

Visto desde fóra o BNG é máis homoxéneo e coherente do que moitos desde dentro parecen percibir. Outra cousa é que as loitas polo poder inherentes a todo grupo político acaben cristalizando estruturas separadas, organizadas para disputar esa hexemonía. Agora ben, iso é máis o resultado do propio modelo organizativo que unha espresión de diferencias estratéxicas fondas. Non é que non exista variedade de gamas internas, como dixen, senón que a súa estruturación en grupos pode responder máis a dinámicas de disputas de poder que a programas ideolóxicos. Asunto ben diferente é que logo calquera grupo para cohesionarse precise dotarse dun corpus teórico diferenciador, exacerbando no discurso diferencias programáticas que en moitos casos son espúrias e, seguramente, non compartidas por todos os que se poñen detrás de cada pancarta. O problema é que as palabras e as consignas cárgaas o diaño, de xeito que o que foi lanzado cun fin instrumental por algún líder acaba collendo vida propia na cabeza de moitos seguidores.

4.     En todo caso, esta Asemblea falou clariño da necesidade de equilibrio e de integración. Gañou quen gañou -limpa e democraticamente- pero ningún dos grupos organizados pode dicir que quedara mal posicionado ou descolocado. Unha executiva 7-7-1 é a expresión matemática desa vontade. O erro sería que os electos á fronte de cada candidatura esqueceran o mandato da asemblea. Tanto se persisten en prolongar a escenificación das tirapuxas como se utilizan a súa representación para apaños entre as cúpulas dos grupos organizados corren o risco de escorrentar tanto a militantes como a electores.  Do meu punto de vista o verdadeiro risco non é a escisión, que estou seguro que ningún dos dirixentes con perspectiva histórica se atrevería a protagonizar, senón que o verdadeiro risco é o goteo. E o goteo pode ter máis que ver co fastío das liortas internas sen sentido estratéxico que con grandes discrepancias políticas ou ideolóxicas.

5.     O sentir da base militante do BNG e da súa base social é que xa está ben de “cópulas na cúpula” e compre poñer toda a enerxía e intelixencia na batalla cara fóra, ofrecer alternativas á crise e gañar ao PP. Nese sentido, do meu punto de vista, esta Asemblea pecha un ciclo de re-acomodo despois do devalo 2001-2009, reacomodo que empezara de xeito atropelado e pouco madurado na Asemblea de 2009. Nela consolídase unha ancoraxe clara nos principios do nacionalismo soberanista e da esquerda antineoliberal, concretados nun desenvolvemento programático pragmático, como recollen as ponencias con todas as enmendas incorporadas. Cos documentos aprobados o BNG situase con clareza pero con realismo diante dos profundos desafíos que presenta o fracaso do proxecto neoliberal a nivel global e europeu e tamén diante da onda agresiva do neocentralismo. Son os piares necesarios que os tempos que vivimos reclaman, porque non son tempos de falsas alegrías nin de amábeis contrincantes. Son tempos de deterioro profundo das condicións económicas, de crise social, de crise institucional e de recrudecimento da agresividade neoliberal. E, no que a nós nos afecta como nacionalistas, son tempos de profunda regresión no autogoberno e no respeto aos sinais de identidade colectiva. Polo tanto, non son tempos de contemporizar cos de enfronte. Pola contra, son tempos de usar toda a intelixencia e flexibilidade para acumular forzas e alargar alianzas para poder vencer nesa confrontación. O que desde logo non son tempos é de rifar ou dividir. E menos aínda de caer en frivolidades. Son tempos de unir forzas para traballar cara fóra, para facer chegar á sociedade unha alternativa de solucións e esperanza fronte á negrura dos xinetes da estratexia do shock.