Feijóo: I+D ou Q+D?

Con Feijóo a política de I+D quedou reducida a un “Que máis Da”. Non hai máis que ver os datos oficiais disponíbeis. Os últimos datos publicados polo INE revelan unha caída do gasto en I+D en Galiza dun 10% entre 2009 e 2011. Uns 58 millóns de euros menos en apenas tres anos. Caída que afecta tanto ás empresas como ás universidades. O esforzo en I+D baixou dun xa exíguo 1,04% a un 0,93% do PIB; expresado doutro xeito, pasamos de gastar 213 euros per capita en 2008 a 192 euros en 2011. Unha merma moi considerábel, mesmo sen ter en conta o efecto da inflación.

Os datos do INE poñen en evidencia que o recorte do esforzo en I+D foi moito máis intenso en Galicia que na maioría das CCAA. Como consecuencia o noso esforzo en I+D (0,93%) retrocede e volve situarse moi lonxe da media estatal (1,33%), a unha distancia sideral a respecto de Madrid, País Vasco ou Navarra que superan o 2%; tan só superamos a Baleares, Canarias, Murcia, Castela A Mancha e Extremadura, os páramos da ciencia e a innovación ibérica. Nestes anos mesmo nos adiantaron Andalucía, Aragón, Asturias e Cantabria. Iso significa, en esencia, que ningunha outra CCAA foi tan lonxe como nós á hora de cargar na I+D a espada da austeridade.

Isto resulta especialmente grave e preocupante se temos en conta que Galiza está entre o “selecto” grupo de CCAA que ten á súa disposición o Fondo Tecnolóxico 2007-2013, dotado con 300 millóns de euros concedidos pola UE e xestionado polo CDTI, que está orientado exclusivamente para as rexións converxencia (ou obxectivo 1), é dicir, para Galiza, Extremadura e Andalucía.

O que acontece con este fondo é grave, por non dicir escandaloso, porque no presente ano 2013 remata o seu período de vixencia e Galiza está desaproveitando irresponsabelmente eses fondos únicos e estraordinarios. É -case habería que dicir foi- unha oportunidade perdida –ou moi infraaproveitada- xusto dun fondo que pola súa orientación podería ser clave e estratéxico para renovar a capacidade científico-tecnolóxica e o tecido produtivo do noso país. O certo é que ese desaproveitamento deriva tanto dunha clamorosa falla de iniciativa da Xunta de Galicia como da súa miopía á hora de aplicar -tamén neste ámbito- unha política de recortes que impide dispoñer do 30% necesario para cofinanciar os proxectos que se acollen ao Fondo Tecnolóxico, como ocorre con outros fondos europeos.

O dobre estrangulamento da investigación

O parón e retroceso da actividade científica nas universidades galegas ven por dúas vías diferentes. Por un lado, a caída de recursos nas convocatorias de proxectos de investigación e de recursos humanos e, por outro lado, a imposición dunha insidiosa “taxa de reposición cero” que obriga a amortizar todas as prazas que quedan vacantes por xubilación ou baixa e que afectan tanto á docencia como á investigación. A primeira vía de retallo, o recorte das axudas, é obvio e explícito porque se reflicte nas partidas orzamentarias correspondentes. Nestes últimos anos caeron de xeito acelerado –máis de 500- investigadores e técnicos de investigación de diferentes tipos de convocatorias (dos que os das convocatorias de  Parga Pondal ou Ramón y Cajal son apenas unha punta do iceberg). Os datos máis fragmentarios dos que podemos dispoñer neste momento indican que nos anos 2012 e 2013 prodúcese unha deterioración aínda máis marcada, porque se van esgotando proxectos plurianuais concedidos en anos anteriores e a Xunta de Galicia paralizou as convocatorias de proxectos de I+D e as de persoal de apoio á investigación. Isto unido aos considerábeis recortes dos fondos estatais está facendo que moitos laboratorios, moitos grupos e moitos investigadores vaian esgotando os recursos que viñan arrastrando de anos anteriores e van véndose abocados a reducir actividade e prescindir de investigadores –ou precarizándoos aínda máis.

e reducíronse os cadros de persoal de profesorado universitario como consecuencia da amortización masiva das prazas de xubilados e prexubilados.

 O segundo método –taxa de reposición cero- é máis sibilino pero de consecuencias igualmente graves que se traduce nunha mingua continua dos cadros de persoal docente e investigador. Na medida en que iso se converte nun criterio estrutural nas universidades –ao igual que na Administración e outros niveis de ensino medio- vai ir provocando un diezmo progresivo do seu persoal, reducindo capacidade tanto para a investigación como para a docencia. O ano pasado a taxa de reposición era do 10% (por cada dez xubilacións podía crearse unha praza) pero o primeiro real decreto de axustes do Goberno de Rajoy puxo a guillotina na “reposición cero”, criterio que de continuar co plan de axuste anunciado diante de Bruxelas prolongarase durante varios anos. Este proceso pode adquirir niveis realmente estranguladores se temos en conta que, por razóns históricas, unha grande parte do persoal das universidades está en idades próximas á xubilación e non poderá ser remprazado por seiva nova. Especialmente na Universidade de Santiago, porque as outras dúas universidades ao ser máis novas teñen un persoal algo máis xove.

A reducción do orzamento para as universidades, en xeral, e para investigación, en particular, foi moi intensa nos últimos  exercicios, facendo que algunhas das convocatorias de axudas anuais non chegaran xa a publicarse. Ao tempo, o peche de exercicio en 2011 e 2012 deixaron moitos dos recursos orzamentados sen executar.

Recortan futuro

Máis alá das cifras compre facer algunha reflexión para entender até que punto os recortes en investigación son un moi mal negocio para o país. É o mellor exemplo de como a falsa virtude da austeridade pode ser un pecado mortal que leva o país á condena por largo tempo.

O investimento en investigación e en formación das novas xeracións é un tipo de gasto moi particular non só pola importancia do seu impacto a curto prazo e por ser crucial para o futuro do país, senón por ser un proceso de creación de recursos e capacidades que se extende ao largo dun lapso de tempo moi prolongado, de xeito que a interrupción dese proceso non só ten efectos inmediatos senón que corta unha secuencia que destrue todo o esforzo feito até entón. A creación de ciencia é o mesmo que a creación de investigadores de xeito que cando cortamos a carreira dun investigador destruímos un potencial e, ademais, estragamos o esforzo feito para formalo e para dotalo de medios e para apoiar a súa actividade investigadora até ese momento.

Compre, polo tanto, tomar as decisións non a cegas senón priorizando as áreas que poidan responder a necesidades da sociedade, do tecido produtivo realmente existente no país, daquelas nas que haxa apostas estratéxicas claras e sólidas de cara ao futuro ou daquelas nas que haxa necesidades docentes futuras nas propias universidades ou noutros centros de investigación.

Salvo para aqueles que renuncien ao futuro e á dignidade, para todos os demais isto non pode seguir así. Non é só cousa da crise, é o fracaso dun modelo e, se non hai reacción para preservar o construído, mellorando tamén a xestión, en poucos anos corremos o risco de ter universidades que non só non melloran senón que non serán nin a sombra do que hoxe son.

Gastos internos totais en I+D (miles de euros correntes). Galiza. Fonte: INE

	Total	Sector empresas (1)	Sector Administración Pública	Sector Ensino Superior (2)
2001	240265	67186	37114	135965
2002	293195	113415	..	179780
2003	338446	135562	41010	161874
2004	366290	137692	58584	170014
2005	405196	176035	63976	165185
2006	449522	198290	75306	175926
2007	555626	307668	72879	175078
2008	584213	281033	77511	225669
2009	524125	232792	84926	206407
2010	531601	239588	84742	207271
2011	526471	254781	..	195454

  Publicado no suplemento AFONDO de Sermos Galiza (10.11.2013)